Etiket: Veled Çelebi İzbudak

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/XCI

Karganın, Hüdhüd’ün davasını kınaması.

1221. Karga, bunu işitince hasedinden ilerleyip Süleyman’a, “Hüdhüd aykırı ve kötü söyledi.

1222. Padişah huzurunda söz söylemek, edebe aykırıdır. Hele yalan ve olmayacak söz olursa.

1223. Eğer onun böyle bir görüşü olsaydı bir avuç toprak altındaki tuzağı nasıl görmezdi?

1224. Nasıl olur da tuzağa tutulurdu, nasıl olur da ümitsiz bir hâlde kafese girerdi?” dedi.

1225. Bunun üzerine Süleyman dedi ki: “Ey Hüdhüd! Daha ilk kadehte tortu kalktı, böyle bulunman lâyık mı, akla sığar mı?

1226. Ayran içen, kendini nasıl oluyor da sarhoş gösteriyor, huzurumda sonu yalan çıkacak bir söz söylüyorsun?”

Hazreti Şems şöyle buyurur: “Tabîat ehli olmamalı, gönül ehli olmalı. Gönül ara, tabîata bakma! Gönülün yeri nerede? Gönül gizlenmiştir. O Allah adamıdır, kıskançlıktan ona gönül ehli derler. Bir aralık Hakk’ın parlak ışığı gönülde yansılanırsa, gönül sevinçlidir. O ışık, bir anda kaybolur, ancak gönül, gönül olmak için çok kere böyle olur. Yanar, çok kere gönül kırılır, aradan kalkar; Allah kalır.”

“İnsanda hased var, inat var, gurur var, kibir ve öfke var… Bir insanın iç âlemi bu huylarla bozuk olunca, hiçbir şey ona huzur vermez” der Hasan Dede, “Ârif-i billâh olan Allah dostları hep vücutlarında ihtilâl yaptılar ve nefslerini bütün kötülüklerden arındırdılar.”

Nihâyetinde, karga hased edip, Padişaha, ‘Hüdhüd aykırı söylüyor, doğru söylemiyor’ deyince Padişah, ‘Ey Hüdhüd!’ dedi, ‘Daha ilk kadehte tortu kalktı, böyle bulunman lâyık mı, akla sığar mı?’

Hazreti Mevlâna, bu beyitlerde buyurduğu teşbîhlerle, kadehle ‘kelâm’ı, şarapla ‘kelâm içindeki fikri’, tortuyla ‘fikrin yalan olması’nı işâret etmiştir.

Hüdhüd’ün karganın kınamasına cevap vermesi.

1227. Hüdhüd dedi ki: “Padişahım, Allah aşkına bu çıplak yoksul hakkında düşmanın söylediği sözü dinleme!

1228. Eğer ettiğim dâvâ yalansa işte başımı koydum, boynumu vur! Kazâ hükmünü inkâr eden karga, binlerce aklı olsa yine kâfirdir.

1229. Sende ‘kâfirler’ sözünden bir ك (kef) harfi, küfür sıfatlarından bir sıfat bulunsa, oyluklar arasındaki yarık gibi koku yerisin, şehvet yeri.

1230. Eğer kazâ gözümü ve aklımı kapatmazsa ben tuzağı havada da görürüm.

1231. Fakat kazâ gelince bilgi, uykuya dalar, ay kararır, gün tutulur.

1232. Kazânın bu çeşit hilesi nâdir midir ki? Kazâ ve kaderi inkâr edenin inkârı bile, bil ki kazâ ve kaderdendir.”

Hazreti Muhammed Efendimiz, bir hadîsinde, “Küfre râzı olmak küfürdür… Cenâb-ı Hakk, kazâ ve kaderime razı olmayan, benden başka bir Rabb arasın, demiştir” diye buyurur.

1229. beyitte geçen ‘Kef’, aynı zamanda yarık mânâsına gelmektedir ki, Hüdhüd, kargaya, sende kâfirlikten bir kef, yâni yarık, bulundukça etrafa pis koku yayarsın, diye seslenir.

Nitekim, Mevlâna buyurur ki: “Cihan padişahları, kötülüklerinden dolayı kulluk şarabından bir koku bile almamışlar. Yoksa onlar da Edhem gibi, hemencecik coşarlar, sarhoş olurlar, dünya saltanatını vurup kırarlardı! Fakat Allah, bu âlem dursun, mâmur olsun diye gözlerini ağızlarını kapamıştır.”

“Bir kişi Hazreti Muhammed’in izinden yürür, kabı ölçüsünde onun gibi hizmet sunmaya gayret gösterirse, ondan koku yansıtır. İnsanlık kokmaya başlar” der Hasan Dede, “Gösteriş ve menfaat uğruna yapılan hizmetler geçersizdir. Kişi herkesi, hattâ kendini bile kandırabilir ama Hakk’ı kandıramaz. Çünkü Hakk her şeye vâkıftır.”

Hazreti Mevlâna, bu hikâyede, Hüdhüd teşbîhiyle hem zâhir hem de bâtın gözü açık olan ârifleri, karga teşbîhiyle de batın gözü kör olan nefs sahibi zâhir âlimlerini işâret etmektedir.

“Nice altınları, hasetçi hırsızların elinden kurtulsun diye dumanla karartmışlardır. Nice bakırlar vardır ki aklı kıt olanlara satsınlar diye onları altın suyuna batırmışlar, altın yaldızla yaldızlamışlardır” diye buyurur Mevlâna, “Biz bütün ülkelerin iç yüzünü görenleriz… gönlü görürüz, dış yüzüne bakmayız biz! Zâhirin etrafında dönüp dolaşan kadılar, zâhiri görünüşe göre hükmederler. Birisi şehâdet getirdi, imanını gösteren bir şey yaptı mı bunlar, derhâl o adamın mümin olduğuna hükmederler. Bu suretle de nice münâfıklar, zâhire sığınmışlar… böylece de yüzlerce iman sahibinin kanını gizlice dökmüşlerdir.”

Rubâi:

“O padişah mukadderat kalemi ile rakamlar yazıp duruyor. Gönül, onun elinde bir kalem. Hoca sen de bir an için olsun hayattan şikâyeti bırak, kadere boyun eğ de, müslümanlığını yenile! 

Padişah, kader gereği seni imtihan için cefâ eder. Sıkıntılar verir. Sen o cefâyı padişahın elinde bir kabarcık gibi bil! Padişahın elini tutan kişi o kabarcığı öper.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/XC

Kazâ gelince aydın gözlerin bile bağlanacağını bildiren Süleyman hikâyesi.

1202. Süleyman’ın büyük dîvan çadırı kurulunca bütün kuşlar huzuruna geldiler.

1203. Onu, kendilerinin dilini anlar, sırrını bilir bir zât bulup huzuruna canla başla koştular.

1204. Bütün kuşlar, cik cik ötmeyi bırakmışlar; kardeşinin seninle konuşmasından daha fasîh bir surette Süleyman’la konuşmaya başlamışlardı.

1205. Aynı dili konuşmak, hısımlık ve bağlılıktır. İnsan yabancılarla kalırsa mahpusa düşmüşe benzer.

1206. Nice Hintli, nice Türk vardır ki dildeştirler. Nice iki Türk de vardır ki birbirlerine yabancı gibidirler.

1207. Şu hâlde mahremlik dili, bambaşka bir dildir. Gönül birliği, dil birliğinden iyidir.

1208. Gönülden sözsüz, işâretsiz, yazısız yüzbinlerce tercüman zuhûr eder.

1209. Kuşların hepsi, bütün sırlarını, hünerlerine, bilgi ve işlerine ait şeyleri,

1210. Süleyman’a birer birer apaçık söylüyorlar, kendilerini bildirmek ve tanıtmak için övünüyorlardı.

1211. Bu övünmek, kibirden, varlıktan dolayı değildi. Her kuş, onun huzuruna varsın, yakınlarından olsun diye övünüyordu.

1212. Bir kul, bir efendiye kul olmak dilerse hünerinden bir miktarını ona arz eder.

1213. Fakat o efendi tarafından satın alınmayı istemezse kendisini hasta, sağır, çolak ve topal gösterir.

1214. Hüdhüd’ün hünerini arz etme sırası geldi; sanâtını ve düşüncelerini bildirme nöbeti erişti.

1215. Dedi ki: “Ey Padişah, en küçük bir hünerimi kısaca arz edeyim. Kısa söylemek daha iyidir.”

1216. Süleyman, “Söyle bakalım, o hangi hünerdir?” dedi. Hüdhüd, “Gâyet yükseklerde uçtuğum zaman, 

1217. Havadan bakınca yerin tâ dibindeki suyu görürüm.

1218. O su nerdedir, derinliği ne kadardır, rengi nedir, topraktan mı kaynıyor, taştan mı? Hepsini görür, bilirim.

1219. Ey Süleyman! Ordu kurulacak yeri tâyin etmek üzere beni sefere beraber götür” dedi.

1220. Süleyman da, “Ey iyi yoldaş! Susuz ve uçsuz bucaksız çöllerde sen bize arkadaş ol; bu suretle su bulur, seferde yoldaşlara saka olursun” dedi.

Sultan Veled Hazretleri, Rebabnâme’sinde şöyle buyurur: “Rebabın söyledikleri de o bâblardan, o fasıllardandır. Her nefeste yüz türlü hikâye anlatır ki onları evde dinleyecek kimse varsa, dinler. Bazen ayrılık acısıyla inler, bazen vuslat zevkiyle sevinir. Bazen aşk ateşleri içinde yanar. Bazen aşkın verdiği zevk ile teselli bulur. Bazen cefâdan şikâyet eder, bazen de kadehlerin dönüp dolaşmasına şükür eyler. Bazen ziyândan, hüsrândan bahseder, bazen de kârla zararın uyuştuklarını haber verir. Bunlardan başka daha yüz çeşit şeylerden bahseder. Ancak sen bu sırları o kulağa söyle ki: ‘Sırlar ona ağır gelmez, yüksünmez.’ Çünkü sağır kulaklar bu seslenişlerden nasîb alamaz. Sağır kulak sesten ne anlar? Ona göre güzel veya çirkin ses eşittir. Sen, bu sırları duyup da icâbet edecek kulaklara söyle ki bu inlemelerden faydalanabilsin. Senin kulağınla senin aklından başka bu ince mânâlı sözleri dinlemeye lâyık hangi kulak vardır? Sana söylüyorum, yalnız sana. Her ne kadar sana söylerken başkaları da dinlerse de. Çünkü bu sırları anlamak zordur. Kötü ruhlu kimselere kolaylıkla nasîb olmaz. Kuşların sırrından ancak Süleyman anlar. Süleyman olmayanın kulağına kuş sesi nasıl girebilir?”

Nitekim, ‘aynı dili konuşmak, hısımlık ve bağlılıktır. İnsan yabancılarla kalırsa mahpusa düşmüşe benzer. Nice Hintli, nice Türk vardır ki dildeştirler. Nice iki Türk de vardır ki birbirlerine yabancı gibidirler. Şu hâlde mahremlik dili, bambaşka bir dildir. Gönül birliği, dil birliğinden iyidir. Gönülden sözsüz, işâretsiz, yazısız yüzbinlerce tercüman zuhûr eder.’

Hazreti Ali, “Akıllının gönlü, sırrının sandığıdır” diye buyurur.

Hasan Dede, “Güzel duygulara ancak akıldan ve kendinden geçmiş olan kimseler mahrem olabilir. Tanrı ile meşgûl olmayan akıl, akıl değildir. Ona akıl denilemez” der.

Ve ne güzel seslenir Yüce Mevlâna bir kasîdesinde… 

“Ey aşık! Hileyi bırak! Aklı terk et, divâne ol, divâne! Ateşin tam ortasına atıl, âdetâ gönlüne gir! Pervâne ol, pervâne! 

Kendini yabancı say, kendine yabancı ol! Hem de evini yık, harâb et! Sonra gel; aşıklarla, aynı evde otur, onlarla düş, kalk! 

Git, gönlünü siniler gibi yedi kere yıka, kinden, nefretten temizlen! Sonra gel aşk şarabına kadeh ol!

Sevgiliye lâyık olmak için tamamiyle can hâlini al! Mest olanların yanına gidince sen de mest ol, mest!.. 

Güzellerin taktıkları küpelerin sohbet yeri, buluşma yeri onların yanaklarıdır. Güzel yanaklarla, güzel kulaklarla dost olmak istiyorsan; inci tanesi ol, inci tanesi! 

Düşüncen nereye giderse seni peşinden sürükler, oraya çeker götürür. Sen düşünceden vazgeç de, kazâ ve kader gibi en ileride yürü, en öne geç!

Kibire kapılmak, hevâ ve hevese meyl etmek bir kilittir ki, gönüllerimiz onunla kilitlenir. Sen anahtar ol, anahtarın dişi ol!

Mustafa (s.a.v), Hannâne direğini okşadı. Sen bir ağaçtan da aşağı değilsin ya, haydi Hannâne direği ol, Hannâne direği! 

Hazreti Süleyman sana, ‘Kuş dilini duy, öğren!’ diyor. Hâlbuki sen öyle bir tuzaksın ki, kuş senden ürker kaçar; sen tuzak olma, yuva ol, yuva! 

Bir güzel sana yüz gösterirse, ona ayna ol, onu içine al, onunla dol! Güzel sana karşı saçlarını serer açarsa, sen ona tarak ol, tarak!

Zenginleştin, armağanlara, mallara sahip oldun da bunlara karşılık şükrâne olarak aşkı verdin. Malı bırak, mal şöyle dursun, sen aşka şükrâne olarak kendini ver, kendini!

Bir müddet ateş oldun, rüzgâr oldun, su oldun, toprak oldun. Bir müddet de hayvan oldun, hayvanlık âleminde dolaştın. Mâdem ki, bir müddet can hâline geldin, hiç olmazsa sevgiliye lâyık bir can ol, sevgiliye lâyık bir can!..”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXIX

Arslanın tavşana cevap vermesi ve onunla gitmesi.

1181. Arslan dedi ki: “Bismillah, haydi gel bakalım, nerede o? Doğru söylüyorsan düş önüme!

1182. Onun da cezasını vereyim, onun gibi yüz tanesinin de. Fakat bu sözün yalansa seni cezalandırırım.”

1183. Tavşan; onu, kurduğu dolaba düşürmek için kılavuz gibi öne düştü.

1184. Nişan koyduğu bir kuyuya doğru yola çıktılar. Arslana derin bir kuyuyu tuzak yapmıştı.

1185. Her ikisi de kuyunun bulunduğu yere yaklaştılar. İşte sana hilebâz, saman altından su yürüten bir tavşan!

1186. Su bir saman çöpünü ovaya götürür, ama bir dağı nasıl sürükler acaba?

1187. Onun hile ve tuzağı arslana kementti. Ne tuhaf ki tavşan arslanı avlıyor!

1188. Bir Musa, Firavun’u askerleriyle, başındaki kalabalıkla Nil Nehri’nde öldürür.

1189. Bir sivrisinek yarım kanadıyla pervâsızca başını beynini yarar.

1190. Düşman sözü dinleyenin hâli budur. Hasetçinin dostu olanın uğradığı cezayı gör!

1191. Hâmân’ı dinleyen Firavun’un, şeytanı dinleyen Nemrud’un hâli budur.

1192. Düşman her ne kadar dostça söylerse de, her ne kadar taneden, yemden bahsederse de sen onu tuzak bil!

1193. Sana şeker verirse sen bunu zehir bil, bir lütufta bulunursa onu kahır bil!

1194. Kaza gelince kabuktan başka bir şey göremez, düşmanları dostlardan ayıramazsın.

1195. Böyle olunca yalvarmaya başla, ağlayıp inlemeye, tesbihe, oruca devam et!

1196. “Rabbim, sen gaybleri bilirsin. Günâhtan dolayı bizden intikâm alma” diye yalvar, yakar!

1197. “Ey arslanları yaratan! Eğer biz bir köpeklik etmişsek bu pusudan bizim üstümüze arslanı saldırtma!

1198. Güzel suya ateş şeklini, ateşe de su letâfetini verme!” diye niyâz et!

1199. Yâ Rabbi, sen kahır şarabıyla insanı sarhoş edersen, yok olan şeylere varlık suretini verir, onları var gibi gösterirsin.

1200. Sarhoşluk nedir? Taşı gevher, yünü yeşim taşı görücek derecede gözün bağlanması, görmemesidir.

1201. Sarhoşluk nedir? Ilgın ağacının göze sandal ağacı görünecek kadar duyguların değişmesidir!

Akl-ı mead olan tavşan, kurduğu tuzakla nefs-i emmâre arslanını kuyuya atmayı tasarlamıştı.

Nitekim, ‘bir Musa, Firavun’u askerleriyle, başındaki kalabalıkla Nil Nehri’nde öldürür. Bir sivrisinek yarım kanadıyla pervâsızca başını beynini yarar. Düşman sözü dinleyenin hâli budur. Hasetçinin dostu olanın uğradığı cezayı gör! Hâmân’ı dinleyen Firavun’un, şeytanı dinleyen Nemrud’un hâli budur.”

Abdülbâki Gölpınarlı, bu beyitlerde geçen, sivrisinek ve Nemrud, Hâmân ve Firavun hakkında şu bilgileri verir: “Nemrud, İbrahim Peygamber zamanındaki padişahın adıdır. Bu adam Tanrı’lık dâvâsına kalkışmıştı. Sonunda, burnundan bir sivrisineğin girdiği, beyninde konakladığı, orada büyüdüğü, bu sebeple Nemrud’un bir baş ağrısına uğradığı, başını tokmakla dövdürdüğü, bu yüzden de kafasının yarılıp, öldüğü söylenir.

Hâmân, Kur’ân’ın Kasas sûresinin 8. âyetinde Firavun’la beraber adı geçer ve yanlış bir yol tutanlardan olduğu bildirilir. Aynı sûrenin 38. âyetinde, Firavun’un, Hâmân’a, Musa’nın mâbûdunu görmek için bir köşk, bir kule yaptırmasını buyurduğu anlatılır. Ankebût sûresinin 39. âyetinde adı, Kârun ve Firavun’la geçer. Mümin sûresinin 24. âyetinde Musa’nın, Firavun’a, Hâmân’a, Kârun’a gönderildiği, aynı sûrenin 36. âyetinde, Firavun’un ona bir kule yapmasını emrettiği anlatılır. Hâmân’ın, Firavun’un vezîri olduğu rivâyet edilir.”

Hazreti Muhammed Efendimiz, bir hadîs-i şerifte, “Şeytan, âdemoğullarının, deminin aktığı yol olan damarlarında ceryân eder” diye buyurur.

“Şeytan, öyle dışarlarda dolaşan bir varlık değildir; her şey gibi o da insanın içindedir” der Hasan Dede.

Şeytandan maksat, nefs-i emmâredir. Nefs-i emmâreye tâbî olan kişiler saman çöpü gibi zayıftırlar. Öyle ki, nefsleri onları ordan oraya sürükler durur, akîbet sonunda bir kuyuya, yâni tuzağa düşerler. Fakat nefs-i emmârenin hilelerini bilenler, dağ gibi yerlerinde sabit dururlar, nefslerinin peşinde sürüklenmezler.

Hasan Dede, “Nefsin düşmanı Tanrı’dır, kalbine Hakk’ı koyarsan o gider” der, “Peki nefsin insandan ayrılması, bünyeden çıkması mı gerekiyor? Hayır. Nefsimizi terbiye için varız, onu atmak için değil, o son nefese kadar bizimle olacaktır. Nefs çok şey ister, onu terbiye edersen mesele kalmaz, her şey senin elindedir.”

‘Sarhoşluk nedir? Taşı gevher, yünü yeşim taşı görücek derecede gözün bağlanması, görmemesidir. Sarhoşluk nedir? Ilgın ağacının göze sandal ağacı görünecek kadar duyguların değişmesidir!’

Şems-i Tebrizî Hazretleri şöyle seslenir ve der ki: “İman dolu bir gönülle bağlandığın yere, Allah’ı zikre girdiğin zaman, o nefsin kalesini yıkar.” 

“İman ne demektir?” der Hasan Dede, “Bağlandığın yere, sen benim Rabbimsin, sen benim her şeyimsin, diyebilmektir. İnsan, imanla yola koyuldu mu, nefs geri adım atar. Eğer kişi, ben çok bilirim, ben şöyleyim, ben böyleyim, diye konuşmalara girmişse, o kişi nefsinden konuşuyor demektir. Nefsinin kollarına, hilelerine düşmüştür ama farkında değildir, gaflet içindedir. Aşk ile kanat açan kişi ise lâmekâna uçar, gafletlere düşmez… Aşk şarabı hakîkatte gönüldür. İnsanın gönül verdiği yer, zaten aradığı yerdir. Biz bu aşkla dünya durdukça yanmaktayız ve biz yokuz hep o var, çünkü aradığımızı bulmuşuz.”

Kasîde:

“Kardeşim! Ben erguvan renkli şaraptan nasıl tövbe edebilirim? O şarap mekânsızlık âleminde, topraktan bitmemiş üzümden sıkılmıştır. 

İçtiğimiz o şarabın kâselerine çok okunaklı bir yazı ile şunlar yazılmıştır, ‘Bunu içen ölümden de, aşağılık bir hâle düşmeden de kurtulur, aman bulur.’

Tebriz’de yetişir, orada olur, olgunlaşır, bir bu tarafa akar, bir de gönüllere akar.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXVIII

Tavşanın mâzeretini söylemesi ve arslana yaltaklanması.

1157. Tavşan dedi ki: “Eğer efendimiz affederlerse aman dileyeceğim, mâzeretim var.”

1158. Arslan, “Ey ahmaklardan arta kalan, bu ne biçim özür? Padişahlar huzuruna bu zaman mı gelinir?

1159. Sen vakitsiz öten horozsun, başını kesmeli. Ahmağın mâzereti dinlenmez.

1160. Ahmağın özrü kabahatinden beter olur. Cahilin özrü her ilmin zehiridir.

1161. Ey tavşan! Senin özründe bilgi yok. Ben tavşan değilim ki bunu bana dinletesin” dedi.

1162. Tavşan, “Padişahım, adam olmayanı da adam sırasına koy; zulüm görenin mâzeretine kulak ver!

1163. Hele mevkiinin sadakası olarak yolunu şaşıranı kendi yolundan sürme!

1164. Bütün ırmaklara su veren deniz bile her çöpü başının üstünde taşır.

1165. Deniz, bu kereminden dolayı eksilmez; ihsânı yüzünden aşağılaşmaz” dedi.

1166. Arslan dedi ki: “Ben yerinde ve lâyık olana kerem ve ihsânda bulunurum; herkesin elbisesini boyuna göre biçerim.”

1167. Tavşan, “Dinle, eğer lütfa lâyık değilsem kahır ejderhasının önüne baş koydum, ne yaparsan yap!

1168. Ben kuşluk vakti yola düştüm, arkadaşımla padişahıma geliyordum.

1169. Arkadaşlarım, senin için başka bir tavşanı da bana yoldaş etmişlerdi.

1170. Bir erkek arslan, kulunuzun kanına kasdetti. Yolda, bu iki yoldaşa da sataştı.

1171. Ben ona ‘Biz padişahlar padişahının kuluyuz, o kapının iki küçük kapı yoldaşıyız’ dedim.

1172. Dedi ki: ‘Utan be! Padişahlar padişahı dediğin kim oluyor? Benim huzurumda öyle her adam olmayanın adını anma!

1173. Eğer huzurumdan iki adım ileri atarsan seni de, padişahını da paramparça ederim.’

1174. ‘Beni bırak, bir kerecik daha padişahımın yüzünü görüp seni haber vereyim’ dedim.

1175. Dedi ki: ‘Yoldaşını huzurumda rehin bırak; yoksa sen benim kanunumca kurbansın.’

1176. Ona çok yalvardık, hiç fayda etmedi. Yoldaşımı alıp beni yalnız bıraktı.

1177. Arkadaşım hem şişmanlıkta ve letâfette, hem de güzellikte ve irilikte benim üç mislimdi.

1178. Bundan böyle o arslan tarafından bu yol kapanmıştır, böyle bir düşman yüzünden, Padişahım, yol bağlıdır.

1179. Bundan sonra tahsîsattan ümidini kes. Ben doğru söylüyorum, doğru söz acıdır.

1180. Sana tahsîsat lâzımsa yolu temizle. Haydi gel, o pervâsızı ortadan kaldır!” dedi.

Sultan Veled Hazretleri buyurur ki: “Kendisini öldüren, öfkelenip kendi boğazını kılıçla kesen ahmağı kim görmüştür. Ahmak, başkasını yaralıyorum sanır; sonunda görür ki kendi ciğerini yaralamış.”

‘Ahmağın özrü kabahatinden beter olur. Cahilin özrü her ilmin zehiridir.’

Türkçe’de ‘Özrü kabahatinden büyük’ diye bir söz vardır. Cahilin özrünün ilmin zehiri olmasına gelince; özür, bir konu hakkında sulha varılması için söylenir; ilim de, malûma tâbî olduğundan, yersiz özür ile malûm olan birbirine karıştırılırsa hâliyle o özür ilmin zehiri olmaktadır.

Nitekim, Hazreti Mevlâna, “Hırs körlüğüne özür yoktur. Padişahın çarmıha gerdiği adama acınır, fakat haset çarmıhına gerilen bağışlanmaz!..” diye buyurur.

“Bahçede yabanî otları temizlemeden, gülün güzelliğini göremezsin; kendi hâline bırakırsan, o gül de gül olmaz” der Hasan Dede ve bir şiirinde şöyle seslenir…

“İnsan mısın sen ey insanoğlu, 

İnsanlığını bilen gelsin Hakk meydanına. 

İnsan olmak için çok emek gerek, 

Allah yolunda emek veren gelsin meydana. 

İnsan olmak nasıldır bilir misin? 

Hakîkate gel desem gelir misin? 

İnsan sıfatında olan hayvan nefsini yener misin? 

Nefsini, hırsını yenen gelsin meydana. 

İnsanoğlu yüklenmiş nefs yükünü, 

Hiç düşünmez nerden geldiğini, 

Anî karar ile verir hükmünü, 

Sabrı bol olanlar gelsin meydana. 

İnsanların nakışı hak, doğruluktur, 

Gittiğin yol yanlış ise geri dur, 

Bir söyle iki dur, üçte kulak ver, 

İstidâdın varsa gel gir bu meydana. 

Hasan, sen yolculara nasîhat edersin, 

Sabırla nefslerini yenmelerini dilersin, 

Hakk uğruna başını verirsin, 

Başını Hakk’a veren gelsin meydana…”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXVII

Tavşanın, arslanın huzuruna gelmesi, arslanın ona kızması.

1150. Arslanın kzgınlığı arttı, titizlendi. Baktı ki tavşan, uzaktan geliyor.

1151. Korkusuz ve çalımlı bir tavırla, hiddetli, kızgın, suratı asık bir hâlde koşmakta.

1152. Çünkü müteessîr ve zebûn bir hâlde gelişten suçluluk anlaşılır. Ama cesurluk her türlü şüpheyi giderir.

1153. Arslanın hizâsına yaklaşıp ilerleyince arslan bağırdı: “Bre adam evlâdı olmayan!

1154. Ben ki filleri parça parça etmişim; ben ki erkek arslanların kulağını burmuşum.

1155. Bir tavşan parçası kim oluyor ki böyle benim emrimi ayak altına alsın!

1156. Tavşan uykusunu ve gafletini bırak; ey eşek, bu arslanın kükreyişini dinle!”

Hasan Dede, “Korkunun kaynağı, kimliğini unutup nefste kalıştır, cesaret ise imandan gelir” der, “Eğer sen güçlü bir imanla yola koyulmuş isen seni yolundan kimse çeviremez. Ama imanın zayıfsa korkularla yaşarsın. Nefsi susturup korkulardan kurtulmaya ancak bilgi ile ulaşılır. Hakîkat bilgisi ile dolmaya, donanmaya başlayan insan korkularını teker teker yenilgiye uğratır ve korkunun yerini cesaret alır. Yüzmeyi bilmeyen hâliyle sudan korkar ama öğrendiği zaman bütün denizler onundur. Yaşamın ve ölümün hakîkatine ulaşan kişinin de defterinden korkular silinir. Hayatını cesaretle, kalbinde taşıdığı iman ve güvenle sürdürür.”

Nitekim, Kur’ân-ı Kerîm’de, “Gevşemeyin, hüzünlenmeyin. Eğer gerçekten iman etmiş kimseler iseniz üstün olan sizlersiniz” (Âl-i İmrân, 139) diye buyrulmaktadır.

Sultan Veled Hazretleri, Rebabnâme adlı eserinde, “Arzunu, canın arzusu tarafına döndürürsen, kötüden iyiye geçmiş olursun. Birkaç gün gayret eyle, tembellik etme, dine meyil ver ki sonunda dinden olmayasın. Cennetlerin en iyisine karşılık olarak ebediyyen hayatta kalasın. Bu suretle dine sarılınca da kibirden, kinden, hasetten temizlenirsin! İnsanlık dindir, dinden başkası hevâ ve hevestir. Onları bırak da dine sarıl!” diye buyurur, “Havasın hası olan Cenâb-ı Mevlâna buyurmuşlardır ki: ‘Ey kardeş, sen düşüncenin aynısın. Yoksa, kemikten, sinirden başka değilsin. Eğer düşündüğün gül ise gülşensin; dikense, külhâna lâyıksın! Eğer gül suyu isen, herkes seni bağrına basar; idrar isen dışarıya atarlar.’ O din sultanının esrârını dinle ki, inkârdan, şüpheden kesin bilgiye doğru gidesin. Endişe, din endişesidir. Başkası kabuktur. Eğer sen iyi kimse isen iç olmaya çalış! Dost tarafına yollan! Dine doğru gidersen canını geçicilikten kurtarırsın! Din, sana ebedîlik diyârında yüzlerce cihan bahşeder. Orada her şeyin sonsuza dek olduğunu görürsün. Hazineleri zahmetsiz elde edilir, emniyetlerinin sonunda korku yoktur. Doğru yol, benim öğütlerimdir. Benim şekerimden yiyenlere ne mutlu! Şekeri yemek için tûti lazımdır. Kargaya yedirmek için kimse şeker almaz.”

Halk arasında, ‘tavşan uykusu’ diye bir tâbir vardır. Tavşan uyurken gözlerini kapatmaz, uyanık görünür ama gerçekte uyumaktadır. 

Yüce Pîr Mevlâna, 1156. beyitte, tavşan gibi uyuyanlara, “Tavşan uykusunu ve gafletini bırak; ey eşek, bu arslanın kükreyişini dinle!” diye seslenir.

Kasîde:

“Şu dumanlarla dolmuş evde bir pencere açtılar da, duman çıktı gitti; eve, güneşin nuru doldu! 

O ev nedir; neyin temsîlidir? O ev, gönül evidir; içeri dolan duman da, üzüntülerimizi, kederlerimizi göstermektedir! Aslında, boş düşüncelerimiz, endişelerimiz, bizim mânevî zevkimizin, ruhanî neşemizin boynunu vurmaktadır! 

Ey Hakk yoluna düşen kişi! Aklını başına al, gaflet uykusundan uyan da, düşünceden de kurtul, hayalden de!.. Yâ Rabbi! Şu bizim uykuya dalanlarımıza bir davulcu gönder! 

Uykuya dalan kimse, bir hiç için binlerce gam yer, kederlere kapılır! Rüyâsında ya kurt görür, ya da yolunu kesen eşkiyâ!.. İnsan, rüyâsında yüzbinlerce kılıç, yüzbinlerce mızrak görür; fakat uyanınca, kılıçlar, mızraklar şöyle dursun, bakar ki, bir iğne bile yok!..

Ölüp gidenler derler ki: ‘Boş yere ne olmayacak gamlar yemişiz, üzülüp durmuşuz! Ömrümüz, çeşitli vesveselerle geçti gitti! 

Bir hayal için düğünler yapmışız, evler kurmuşuz; yine hayal için zırhlar giyinmişiz, savaşa girmişiz! 

O düğün de, o savaş da, o yas da hep boş şeylermiş; bütün bunlar, bu nefsin işleri imiş!.. Bugün ne ondan bir oyun kaldı, ne bundan bir ağıt, bir feryâd!..’

Dünya âleminde başlarına gelenlerden ötürü yüzlerine vururlar, yüzlerini yırtarlar, dövünürler dururlar. Fakat, gaflet uykusu sona erince, görürler ki yüzlerinde bir tırmık beresi bile yok! 

Nerede o bizimle sütle bal gibi kaynaşan, nerede o bizimle su ile yağ gibi bir türlü uzlaşamayan?.. Şimdi, gerçekler belirdi; uyku da geçti, hayal de!.. Şimdi, huzur var, rahat var; emniyet, istirahat var; ne bizlik kaldı, ne benlik!.. 

Şimdi, ne ihtiyar var, ne genç; ne esir var, ne de eşkiyâ; ne yumuşak var, ne sert kaldı!.. Artık ne mum var, ne demir!.. 

Bir renklilik, bir sıfata bürünmüş birlik var; bedenden uçup gitmiş bedenden kurtulmuş bir can var!..”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXVI

“Kardeş, sen yazılmamış beyaz bir kağıt kesil de, ‘Nûn vel kalem’ yazısı ile şeref kazan.” Mevlâna

1130. Tanrı; bu zıddîyetle gönül hoşluğu meydana gelsin, her şey iyice anlaşılsın diye hastalığı ve kederi yarattı.

1131. Şu hâlde gizli olan şeyler, zıddıyla meydana çıkar. Hakk’ın zıddı olmadığından gizlidir.

1132. Evvelâ nura bakılır, sonra renge. Zıd zıddıyla beliriyor. Rûm ülkesinin halkıyla Zencî gibi hani.

1133. Sen nuru, zıddıyla bildin. Zıd, zıddı meydana çıkarır, gösterir.

1134. Varlık âleminde Hakk nurunun zıddı yoktur ki açıkça görünebilsin.

1135. Hülâsâ gözlerimiz onu idrâk edemez; o, bizi görür, idrâk eder. Sen bunu, Musa ile Tûr kıssasında gör!

1136. Suretle mânâyı; arslanla orman, yâhut ses ve sözle düşünce gibi bil!

1137. Bu söz, bu ses; düşünceden meydana geldi. Fakat düşünce denizi nerede? Onu bilmezsin.

1138. Ama lâtif bir söz dalgası görünce onun denizinin de kadri yüce bir deniz olacağını anlarsın.

1139. Bilgiden düşünce dalgası zuhûra gelince mânâ, söz ve sesten bir suret düzdü.

1140. Sözden bir şekil doğdu, yine öldü. Dalga kendini yine denize iletti.

1141. Suret suretsizlikten çıktı, yine suretsizliğe döndü. Zîrâ biz yine Tanrı’ya döneceğiz.

1142. Şu hâlde sen her göz açıp kapamada ölüyor, diriliyorsun. Mustafa, “Dünya bir andan ibârettir” buyurdu.

1143. Bizim fikrimiz havada bir oktur. Havada nasıl durur? Uçar gider, Tanrı’ya ulaşır.

1144. Her nefeste dünya yenilenir. Fakat biz, dünyayı öylece durur gördüğümüzden bu yenilenmeden haberdâr değiliz.

1145. Ömür su gibi yeniden yeniye akıp gider. Fakat bedende bir daimîlik gösterir.

1146. Elinde hızlı hızlı oynattığın ucu ateşli bir sopa nasıl upuzun ve tek bir ateş hattı gibi görünürse, ömür de pek çabuk akıp geçtiğinden daimî bir şekilde görünür.

1147. Ateşli çöpü sallasan ateş gözüne upuzun görünür. Bu ömür uzunluğu da Tanrı’nın tez tez hâlk etmesindendir.

1148. Tanrı’nın yeniden yeniye ve süratle hâlk etmesi, ömrü öyle uzun ve daimî gösterir.

1149. Bu sırrı bilmek isteyen, pek büyük ve derin bir âlim bile olsa, ona de ki: İşte Hüsâmeddin buracıktadır. O, yüce bir kitaptır!

“Beni yokluktan var eden, beni yaratan, her an beni söyletmede! Sonunda da, beni söyleten kerem buyurdu ve bütün söylediğim sözler, O oldu!” diye buyurur Hazreti Mevlâna.

Ve yine Fihî Mâ-Fîh’de anlattığı bir hikâyede şöyle der: “Ârifin biri, bir nahivcinin katına gitmiş, oturmuştu. Nahivci dedi ki: Söz, şu üç hâlden dışarı olamaz: Ya isim olur, ya fiil olur, ya harf. Ârif, elbisesini yırttı da eyvahlar olsun dedi; yirmi yıllık ömrüm de yele gitti, çalışıp çabalamam da. Ben, bu üç hâlden dışarı bir söz vardır umuduyla çalıştım; sense benim umudumu yitirdin gitti. Bu ârif, o sözün anlamına da erişmişti, maksadına da; fakat bu yolla nahivciyi uyandırmak istiyordu.”

“Her şey yokluktan varlığa kavuşur” diye buyurur Hasan Dede ve bir şiirinde şöyle seslenir:

“Ey Allah’a gönül veren Hakk aşığı! 

Sen cevher aramaktasın, 

Cevher yokluktadır. 

Yokluktan başka bir şey ararsan, 

Bil ki hüzündür, tasadır. 

Yokluktur şifa, 

Yokluktan başka ne varsa, 

Bil ki hastalıktır, illettir. 

Dünya tümden bir başağrısı, 

Dünya tamamen bir aldanıştır. 

Yokluk ise dünyada definedir, 

Maksat odur, o da Allah’tır. 

Onu ara bul, ona koş, 

O da Muhammed Mevlâna’dır…”

‘Tanrı; bu zıddîyetle gönül hoşluğu meydana gelsin, her şey iyice anlaşılsın diye hastalığı ve kederi yarattı. Şu hâlde gizli olan şeyler, zıddıyla meydana çıkar. Hakk’ın zıddı olmadığından gizlidir.’

Nitekim, Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyrulmaktadır: “Kuşatıp örten geceye ve bütün parlaklığıyla ışıldayan gündüze andolsun!” (Leyl, 1-2)

Ve yine bir başka âyette, “Allah; birbirinize düşman olarak inin. Sizin için yeryüzünde bir süreye kadar yerleşme ve faydalanma vardır, buyurdu. Orada yaşayacaksınız, orada öleceksiniz ve oradan diriltilip çıkarılacaksınız, dedi” (A’raf, 24-25) diye buyrulur ki Hasan Dede bu âyeti, “Ayette geçen ‘birbirine düşman olmak’tan maksat, bu âlem zıtlar âlemidir ve her şey birbirinin zıddıyla meydana çıkar” diye açıklar.

Hazreti Mevlâna, 1135. beyitte, “Hülâsâ gözlerimiz onu idrâk edemez; o, bizi görür, idrâk eder” der ve Enâm sûresindeki 103. âyete işâret eder ki, âyette, “Gözler onu idrâk edemez, o ise gözleri idrâk eder ve o lâtiftir ve her şeyden haberdârdır” diye buyrulmaktadır.

“İçimizde, bize benzeyen biri vardır. Aslında biz, o ‘Bir’iz” der Hasan Dede, “Görünen şu beden Allah’ın evidir. Dışardan görmek isteyen, bu evin içinde nasıl görecek? Hakîkati görmek için, içeri girmek lazım. İçeri girdin mi, işte orada söz biter; orada sohbet, kelâm, harfler yoktur.”

‘Suret suretsizlikten çıktı, yine suretsizliğe döndü. Zîrâ biz yine Tanrı’ya döneceğiz. Şu hâlde sen her göz açıp kapamada ölüyor, diriliyorsun. Mustafa, ‘Dünya bir andan ibârettir’ buyurdu.’

Her nefeste ölüyoruz ve yeniden diriliyoruz; her nefeste suretsizlik âlemine biraz daha yakınlaşıyoruz; Allah’tan geldik, yine Allah’a dönüyoruz.

Sultan’ül-Ulemâ Hazretleri şöyle buyurur: “Allah’tan geldik, Allah’a gidiyoruz; Âdem’den geldik, Âdem’e gidiyoruz.” 

Nitekim, Hasan Dede, “Âdem’den maksat, insandır. Hepimiz Âdem’in evlatlarıyız” der.

Hazreti Muhammed Efendimize bir soru sormuşlar: “Yâ Resûlallah, kâinat henüz yaratılmamışken Allah ne idi ve nerede idi?” 

Peygamber Efendimiz cevap olarak şöyle buyurmuş: “Allah vardı ve bu kâinat henüz ortada yokken yine vardı; kâinat yaratılmamışken bile onu gören ve bilen bir Allah vardı.” 

Hazreti Ali Keremallahu Veche Efendimiz de şöyle buyurmuş: “Aynı şu anda da böyledir.”

Kasîde:

“O yokluktadır, O yokluktadır, O yokluktan doğandır, O yokluktadır. O her şeyi bilir. O latîftir, O latîftir, O emîrdir, emîrdir. O mülk ve saltanat sahibi bir emîrdir.

O sığınaktır, O sığınaktır. O her günâhkârın, her suçlunun sığınağıdır. O ışıktır, O ışıktır. O eşi benzeri olmayan bir ışıktır. 

O sakinliktir, O sakinliktir. O her deliliği teskîn eder. O cihandır. O pek tatlı bir cihandır. Sen sırrını söylesen de gizlesen de bil ki, O her gönülde olan sırrı bilir. Herkes seni terk etse, O seni yalnız bırakmaz. 

Gel de şu devlet gölgesine gir! O kaçırılmaya imkân bulunmayan bir Padişahtır. Sen O’nun harmanına git, O seni canlandırır, yetiştirir, geliştirir. 

Ey can! Sen O’nun eteğinin altına sığın! O kılıcı da, oku da sana değdirmez. O ne buyurursa, ‘Duyduk, itaat ettik’ de! Neden korkuyorsan, ondan seni ancak O kurtarır, O kurtarır. 

Küfür olsun, günah olsun, isterse kapkara şeytan olsun, bütün bunlar O’nun güneşinin ışığında aydınlık veren bir dolunay olurlar. 

Ben sözü aşkla söylüyorum. Çünkü dersi aşktan alıyorum. Ben canımı O’nun önüne koyuyorum. O’na teslim ediyorum. O pek az şey kabul eder. Her şeyi kabul etmez.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXV

Yine tavşanın hilesi ve gitmede gecikmesi.

1107. Tavşan, arslana gitmede epeyce gecikti. Yapacağı hileyi kendisince kararlaştırdı.

1108. Bir hayli geciktikten sonra arslanın kulağına bir iki sır söylemek üzere yola düştü.

1109. Akıl diyârında nice âlimler vardır! Bu akıl denizi ne kadar engindir!

1110. Bizim şu şeklimiz bu tatlı denizde su üzerinde kâseler gibi yüzer.

1111. İçi suyla dolu olmadıkça kap, suyun yüzündedir. Dolunca denize batar.

1112. Akıl gizlidir; ortada bir âlem görünüp durur. Bizim şeklimiz; o denizin dalgasından, yâhut ıslaklığından ibârettir.

1113. Suret, o deniz olmak için neyi vesîle ittihâz ederse etsin, deniz, sureti, o vesîle yüzünden daha uzağa atar.

1114. Gönül, kendisine sır söyleyeni; ok, kendisini uzağa atanı görmedikçe;

1115. Atımı kaybettim sanır, bindiği atı inat ve hırçınlıkla yolda hızlı hızlı koşturur!

1116. O yiğit, atını kaybolmuş sanır. At ise onu yel gibi koşturmuştur!

1117. O sersem bağırır, arar tarar, kapı kapı dolaşır, her tarafı ara, sorar.

1118. “Atımı çalan nerde, kimdir?” “Efendi, şu uyluğunun altındaki mahlûk ne?”

1119. “Evet, bu attır; fakat bu at nerde?” Ey at arayan yiğit binici, kendine gel!

1120. Can, apaçık olduğundan, pek yakın bulunduğundan görünmez. İnsan, içi su ile doludur da, dudakları kupkuru bir küp gibidir.

1121. Kırmızı, yeşil, sarı… bu üç renkten önce ziyâyı görmezsen bunları nasıl görürsün?

1122. Fakat senin aklın renkler içinde kaybolduğundan o renkler senin nuru görmene perde oldu.

1123. Gece olunca o renkler örtüldü, o vakit rengi görmenin nurdan olduğunu görüp anladın.

1124. Haricî nur olmadıkça rengin görünmesi mümkün değildir. İçteki hayal rengi de böyledir.

1125. Dış renkleri güneş ve Sühâ yıldızının nuruyla görünür. İç renkleri ise yüce nurların aksiyle görünür.

1126. Gözünün nurunun nuru da gönül nurudur. Göz nuru gönüllerin nurundan meydana gelir.

1127. Gönül nurunun nuru da, akıl ve duygu nurundan olmayan, onlardan ayrı bulunan Tanrı nurudur.

1128. Geceleyin nur yoktu, renkleri görmedin. Nurun zıddıyla sana sabit oldu ki,

1129. Önce nur görünür, sonra renk. Bunu da nurun zıddıyla tereddütsüz olarak bilirsin.

“Bu cihan, Akl-ı Küll’ün bir düşüncesinden ibârettir” der Hazreti Mevlâna ve Fîhi Mâ-Fîh isimli eserde şöyle buyurur: “Tanrı, pek yakındır sana. Ne düşünsen, ne kursan seninle beraberdir o. Çünkü düşünceyi, kuruntuyu var eden de odur, sana eş eden de o. Yalnız, pek yakın olduğundan göremezsin. Ne şaşılacak şey ki, yaptığın her işte aklın, seninle; onunla girişiyorsun giriştiğin işe. Fakat aklı hiç göremiyorsun, ancak eseriyle görüyorsun; asıl aklı görmene imkân yok. Meselâ, birisi hamama gider. Kızışır. Hamamın içinde nereye gitse ısı kendisiyle beraberdir. Ateşin ısısının tesiriyle kızışmıştır ama ateşi göremez. Hamamdan çıkar da ateşi gözüyle görürse anlar ki hamam da ateşle kızışmadadır, hamamdakiler de; bilir ki hamamdaki ısı, ateşlenmiş. İnsanın varlığı da büyük bir hamamdır. Orda aklın, canın, nefsin ısısı hep vardır. Fakat hamamdan dışarıya çıktın da öbür dünyaya yüz tuttun mu aklın da kendini görürsün, nefsin de, canın da. Anlarsın ki bu buluş, bu anlayış, aklın ışığındanmış; o düzenler, nefistenmiş; yaşayış da canın eseriymiş. Her birinin özünü görürsün o vakit; fakat hamamda oldukça ateşi gözünle görmene imkân yok, ancak eseriyle görebilirsin. Yâhut da hiç akar su görmemiş birinin gözlerini bağlasalar da suya atsalar ıslak bir şeyin gözüne vurduğunu, bedenini kapladığın duyar, fakat o nedir, bunu bilmez. Gözlerini açtılar mı apaçık görür bilir ki suymuş o. Önce eserleriyle bildi, şimdi kendisi gördü. Şu hâlde Tanrı’ya karşı yoksulluk göster, ihtiyacın neyse ondan iste; bu isteyiş hiç mi hiç yitmez. ‘Beni çağırın, icâbet edeceğim size.’

Şimdi bir düşün, kıyas et… ne biçim bir akıl, ne biçim bir hüner gerek ki, şu gökler, şu ay, güneş, şu yedi kat yer, onun yüzünden meydana gelsin. Bütün bu varlıklar Akl-ı Küll’ün gölgesi. Cüz’î aklın gölgesi kendisine göre; Akl-ı Küll’ün gölgesi olan varlıklar da kendisine göre. Tanrı erenleri, bu göklerden başka gökler görmüşlerdir de bu gökler gözlerine görünmez; pek aşağı görünür onlara bu gökler. Bunlara ayaklarını basmışlar da aşmışlar, geçip gitmişlerdir.”

Hasan Dede, “Bir kişi, kendisini imansızlığa, sapıklığa götüren akıldan, fikirden kurtulunca birçok menziller aşar, mest olur. Kendinden, kendi varlığından vazgeçer” der, “Benlik ve kendine tapmak kötü bir huydur, hoşa gitmez bir hâldir. Neûzübillâh, bu hâle düşünce insanlık elden gider de kişinin imanı bile kendisine inkâr kesilir… Aşıkların ders gördükleri yer, yine aşktır. Onlara mânen ders veren de yüce Allah’tır. Bizler öğrenciyiz, O’nun aşkı da, tekrarlayıp durduğumuz bilgidir.”

Şiir:

“Şu akıl ermeyen insan cisminde, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

O can tohumunun sade birinde, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

Deme kişi çözemez bu esrârı, 

Bu ancak bilgin bir düşünür kârı, 

O gönül denilen var ya Tanrı pazarı, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

Hele biraz düşün bütün varlığı, 

Bak neye bağlarsın aşikârlığı, 

İdrâk etsen bu pazarlığı, 

Gör ne sanat ne düzen insanda gizlidir…”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXIV

Tavşanın geç gelmesinden arslanın incinmesi.

1091. Arslanla pençeleşen o tavşan gibi. Onun ruhu, nasıl olur da küçücük cüssesine lâyık olur?

1092. Arslan, hiddetle: “Düşman, aldatıcı sözlerle gözümü kapattı.

1093. Cebrîlerin hileleri beni bağladı, tahta kılıçları vücudumu yordu.

1094. Bundan sonra ben artık o gürültüyü dinlemem. Onlar hep şeytanların, gulyabanîlerin sesleri!

1095. Ey gönül; durma, onları parçala, derilerini yüz. Zaten onlar deriden başka bir şey değildir!” diyordu.

1096. Deriden maksat nedir? Renk renk lâflar… su üstündeki, durmalarına imkân olmayan menevişler gibi.

1097. Bu söz deri gibidir, mânâ onun içi; bu söz ceset gibidir, mânâ can.

1098. ‘Kötü iç’in ayıbını deri örter; ‘iyi iç’i de gayret dolayısıyla gayb âlemi.

1099. Kalemin rüzgârdan, kağıdın sudan olursa ne yazarsan derhâl yok olur.

1100. Mânâsız söz, su üstüne yazılan yazıdır. Ondan vefâ umarsan iki elini ısırarak dönersin.

1101. Rüzgâr, insandaki hevâ ve arzudur. Hevâ ve hevesten geçersen Tanrı’nın haberi kalır, ondan haber alırsın.

1102. Tanrı’nın haberleri çok hoştur; çünkü baştan sona kadar ebedîdir.

1103. Peygamberlerin ululuğundan ve hutbelerinden gayrı padişahların hutbeleri, ululukları, adları, sanları değişir, bâkî kalmaz.

1104. Çünkü padişahların kuvvetleri hevâdandır.  Peygamberlerin icâzetnâmeleri ise ululuk sahibi Tanrı’dandır.

1105. Paralardan padişahların adlarını kazırlar; Ahmed’in adını ise kıyâmete kadar nakşederler.

1106. Ahmed’in adı, bütün peygamberlerin adıdır. Yüz, elimizde olunca doksan da bizde demektir.

Tavşan, cüssesi itibâriyle küçük görünüyordu, fakat ruh bakımından arslanla pençeleşip onu yenmeye muktedîrdi. Zîrâ, insan da cüsse itibâriyle küçük görünse de, nefsine gâlib gelerek, aslında ne kadar yüce bir varlık olduğunun hakîkatine ermeye muktedîrdir ki, Hazreti Mevlâna bu teşbihle insanın mânâsına işâret etmektedir.

Sözler kabuk gibidir. Kabuk örtücüdür, aynı cevizin kabuğu gibi… cevizin kabuğundan içini göremeyiz, ancak kabuğu kırmak gerekir ki içi iyi midir değil midir o zaman meydana çıkar. Mânâ taşımayan sözler insana sıkıntı verir; fakat mânâ dolu sözler insana ferahlık verir, huzura kavuşturur.

Nitekim, ’bu söz deri gibidir, mânâ onun içi; bu söz ceset gibidir, mânâ can. ‘Kötü iç’in ayıbını deri örter; ‘iyi iç’i de gayret dolayısıyla gayb âlemi.’

Söz, derinin örtücülüğü gibi kötü mânâyı örter, ayıbını meydana çıkarmaz. Fakat iyi mânâyı da örter ki, sebebi Tanrı’nın gayretidir, mânâdan anlamayacak olanlardan korumak içindir; sedefin inciyi koruduğu gibi…

Hazreti Mevlâna bir kasîdesinde şöyle seslenir: 

“Her ne söylediysen, ne duyduysan, onların hepsi de kabuk gibidir, mânâsız sözlerdir. Çünkü aşkın içi, özü açıklanacak, anlatılacak bir şey değildir! Hakîkati hisseden, tecellîlere mazhâr olan özlü kişi deriye, kabuğa bakar mı?..”

Hasan Dede, “Aşksız hiçbir varlık yoktur” der, “Ancak, aşkı yerinde sarfedemiyoruz, her birimiz bir yere harcıyoruz da onun için Allah’ı bulamıyoruz. Allah’tan başka her şey ölüdür. Ölüye sarfedilen aşk da ölüp biter. Aşkın geldiği yeri bulursak, aşkımızı oraya sarfedersek; o zaman aşkımız gittikçe artar, ne biter, ne de tükenir. Aşık zaten, daima yok olmak isteyen insandır. Yokluğu ve hakîkati istemeyen bir insana, bu ilim söylenir mi? Hakîkati, yücelere çıkan görür. Aşkı olan, diridir; aşkı olmayan ise, ancak bir gölgedir. Aşk büyüdükçe, anlayış değişir. Bütün zevklerin sonu, bu zevktir. Bu zevk ölmez, ebedîdir.”

‘Hevâ ve hevesten geçersen Tanrı’nın haberi kalır, ondan haber alırsın. Tanrı’nın haberleri çok hoştur; çünkü baştan sona kadar ebedîdir.’

Hasan Dede yine şöyle buyurur, “Allah’ın adı aşk, cismi ise Muhammed’dir… Hazreti Muhammed Efendimizden zuhûra gelen bütün o güzel kelâmlar Tanrı’nın kelâmıdır. O, Allah’ın aletiydi, Hakk ondan işliyordu. Bu devirde de Peygamber Efendimizi kendisine bende etmiş, onun varlığına bürünmüş ve tamamen o olmuş bir insan-ı kâmili bulup, ona bağlanmak, hakîkatte Hazreti Muhammed’i bulmak, ona bağlanmaktır. ‘10’ yazarsın ‘1’ çıkar öne, ‘100’ yazarsın ‘1’ çıkar öne, ‘1000’ yazarsın yine ‘1’ çıkar öne… Sen o ‘1’ i buldun mu, hepsini buldun demektir.”

‘Paralardan padişahların adlarını kazırlar; Ahmed’in adını ise kıyâmete kadar nakşederler. Ahmed’in adı, bütün peygamberlerin adıdır. Yüz, elimizde olunca doksan da bizde demektir.’

Dünya saltanâtı, hevâ ve hevesler padişahlar gibi gelip geçicidir; ilâhî aşk ise Ahmed’in adı gibi kıyâmete kadar bâkîdir. ‘Ahmed’ adının altında bütün nebîlerin ve velîlerin adları anılır.

Kur’ân-ı Kerîm’de, Şûrâ sûresinin 13. âyetinde buyrulduğu gibi, “O, dine ait hükümlerden, Nuh’a tavsiye ettiğini ve sana vahyettiklerimizi ve İbrahim’e, Musa ve İsa’ya tavsiye ettiklerimizi, size de gidilecek yol olarak bildirdi, açıkladı; dine yapışın ve o hususta hiçbir ayrılığa düşmeyin. Onları, inanmaya çağırdığın şey, müşriklere pek büyük, pek ağır gelmede. Allah, dilediğini kendisine seçer ve kim, ona dönerse doğru yolu gösterir ona.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXIII

Sineğin gevşek tevîlinin değersizliği.

* Senin ahvâlin o tuhaf sineğe benzer ki o kendini bir adam sanırdı.

* İçmeden kendi kendine sarhoş olmuş, zerresini güneş görmüş.

* Doğan kuşlarının övüldüğünü işitmiş; “Şüphe yok ki ben vaktin ankâsıyım” demişti.

1082. O sinek, eşek sidiği birikintisindeki saman çöpünün üstünde gemi kaptanı gibi baş kaldırıp,

1083. “Ben, deniz ve gemi hikâyesini okumuş, bir zaman bunu düşünmüştüm.

1084. İşte şu deniz, şu gemi, ben de ehliyetli, rey ve tedbîr sahibi bir kaptanım” dedi.

1085. Deniz üstünde salını sürüp durmaktaydı. O kadarcık bir su ona haddinden fazla göründü.

1086. O sidik, sineğe göre hudutsuzdu. Sinekte, onu olduğu gibi görecek göz nerede?

1087. Onun âlemi kendi görüşüne göre olur. Gözü, bu kadardır, denizi de ona göre!

1088. Bâtıl tevîlci, sinek gibidir. Vehmi eşek sidiği, tevîl ve tasavvuru saman çöpüdür.

1089. Eğer sinek kendi reyiyle saplandığı tevîlden geçse, baht o sineği hümâ yapar.

1090. Bu ibret gözüne sahip olan sinek olmaz; ruhu, surete lâyık olmayacak derecede yüksek bir zât olur.

Sultan III. Murat devrinde yaşamış olan Şeyhülislâm Yahyâ Efendi şöyle buyurmuş:

”Mescidde riyâ pîşeler etsün ko riyâyı,

Meyhâneye gel ne riyâ var ne müraî.” 

Tercümesi; ‘Mescidde riyâyı huy edinenler, bırak etsinler riyâkarlığı; sen meyhâneye gel, orada ne riyâ var ne de riyâkâr.’ 

İranlı Hâfız Şirâzî de bir beyitinde şöyle der: 

“Eğer Pîr-i mugân sana seccâdeni şarap küpüne daldır derse, tereddüt etmeden seccâdeni şarap küpüne daldır.”

Hazreti Mevlâna ise bir şiirinde, “Ben şunu bunu bilmem, ben ilahî aşk kadehiyle mest olmuşum” diye seslenir.

Bu sözler bâtınî sözlerdir ve herkes kendi kâbiliyeti ve idrâki miktarınca anlar veya anlayamaz, yanlış yorumlar. 

‘Onun âlemi kendi görüşüne göre olur. Gözü, bu kadardır, denizi de ona göre!..’

“Denizde damla, iz, ırmak, nehir aranır mı? Bunlar kara için geçerlidir. Denize atom bombası atıyorlar da tesir etmiyor. Hâlbuki eşek izindeki suya bir taş atsan, hiçbir şey kalmaz içinde” der Hasan Dede, “Bizim kitabımız, aşk ve zevk kitabıdır; herkes okuyup anlayamaz. Bu kitap seviyeye hitâb eder… Bizim sohbetlerimiz zâhirî değildir. Bizim sohbetlerimiz bâtınîdir. Zâhirî muhabbetlerde, zâhirî kişilerde Allah’ı göremezsin. Zâhire göre, adı üstünde, Allah insanın dışındadır. Ama tasavvuf ehli insanın dışına çıkmaz, Allah’ın varlığını insanda görür. Allah’ın bulunduğu yerde de, Allah’tan başka kimseye yer yoktur.

İşte koca Mevlâna şöyle buyurur: ‘Ne kadar bilgin olursan ol, bir mürşid-i kâmile baş kesmedin mi, edindiğin o bilgiyle sen ancak meyvanın kabuğuna varırsın, ama tadını alamazsın.’

Hakk’a yakınlık ancak benliğinden kurtulup O’nda var olmakla mümkündür. Aşikâr olanı görmemize engel olan cehâlet perdesidir. O hâlde amacımız; varlığımızdaki noksan yönlerimizi iman, akıl, irâde ve bilginin yardımıyla terbiye etmek ve özümüzde varolan iyiliği güzelliği ortaya çıkartarak, çoğaltmak olmalıdır. 

Kur’ân-ı Kerîm’i ele alalım; Kur’ân, insana insanı söyler, insanın hakîkatini dile getirir. Kur’ân’ın dış yüzüne bakarsak, zâhirî bilgilerle yola çıkarsak, Kur’ân’ın bizlere sunduğu bilgilerin ancak kabuğuna varırız, derinlerinde yatan mânâsına eremeyiz.”

Hazreti Mevlâna, Kur’ân’ı bir geline benzetir ve, “Kur’ân’ın mânâsını, ancak Kur’ân’dan, yâhut da hevâ ve hevesini ateşe vurmuş, Kur’ân’ın huzurunda alçalmış, kurbân olmuş; ruhu, Kur’ân kesilmiş kişiden sor” der.

Nitekim Peygamber Efendimiz, bir hadîs-i şerîfinde, insan-ı kâmili işâret ederek şöyle buyurmaktadır: “İman-ı kâmil sahibi o mümindir ki güzel ahlâk sahibi olup, ehline lütfu ziyâde olur.”

“Her insanın içinde bir Âlim vardır ki o, zâhir ilmin âlimlerinin bilmediklerini de bilir. O, faaliyete başladı mı, her şey aşikâr olmaya başlar” der Hasan Dede ve ne güzel buyurur… “Biz ne şeyh, ne tarîkatçi, ne evliyâyız. Biz, aşıkın maşuku, maşukun da aşıkıyız. Biz ilâhî bir gâye ile sevmek ve sevilmekten başka bir şey bilmiyoruz.”

Kasîde:

“Ey aşk imamı! Sen, mâdemki Allah aşkı ile mest olmuşsun, kendinden geçmişsin, sevgili ile mânen buluşmak için namaza dur! Niyet et, tekbir getir ve bir ölü gibi iki elini yanına sal! Şu dünya hayatını, varlığını artık düşünme; onlardan usanç getir, yaka silk! Benlikten de vazgeç, kurtul!.. 

Namaz kılmak için vakti bekliyordun, acele ediyordun; işte namaz vakti geldi! Haydi kalk; neden oturuyorsun? 

Aslında sen; ‘Gerçek kıbleyi, Hakk kıblesini bulurum!’ ümidi ile yüzlerce varlığa yöneldin, kendine yüzlerce kıble icâd ettin; o güzelin aşkı ile yüzlerce puta tapmadasın; bundan haberin yok!

(Neyzen Tevfik de aynı fikirde. Allah’a hitâb ederek diyor ki: “Değil binlerce, yüzbinlerce, milyonlarca insanlar senin hep gölgeni sevmiş, özünden bîhaber gitmiş!”)

Ey can! Şu fânî varlıklara gönül vererek yerlerde sürünme; aşk kanadını aç da, birazcık yüksel, uç! Çünkü ay, yerde değildir, yücelerdedir; gölge ise aşağılardadır! 

Dilenciler gibi her kapıyı çalma, her kapıdan bir şey bekleme! Aklını başına al, yer kapılarını çalma da gök kapısını çal! Korkma; sen, üstün bir varlıksın! Elin göklere kadar uzanır; gök kapısını çalabilirsin! 

Gökyüzü şarabıyla mest olup bu hâle geldiğin için, artık kendinden kurtul, kendini bırak, kaç ve şu fânî dünyada bir yabancı gibi yaşa! 

Ben sana; ‘Nasılsın, nicesin?’ diye soruyorum! Soruyorum ama, göze görünmeyen, nasıl olduğu, niceliği, niteliği bilinmeyen üstün bir varlığa bu soruları kim sorabilir? 

Ey gönlümüzün içinde gizli resimler yapan, bizi çeşitli hayallere düşüren eşsiz ressam! Senin, aydan başka, daha yüzlerce, binlerce resimlerin var! 

Allah’ım! Sen, bir kapıyı kaparsan yüzlerce kapı açarsın; bir gönlü kırarsan, yüzbinlerce can, yüzbinlerce gönül bağışlarsın! 

Ben, deli oldum; ne söylersem, deliliğimden söylüyorum! Elest dostu, elest âlemi mahremi isen, yürü sen; benim akıl almaz delice sözlerime; ‘Evet, evet!’ de!..”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LXXXII

“Ey kendisine canımın kul köle olduğu Şemseddin, ey Ruh’ul-Emîn!..” Mevlâna

1066. Akıl; Cebrâil gibi “Ey Ahmed, bir adım daha atarsam yanarım!

1067. Sen beni bırak, bundan sonra sen ileri yürü. Ey can Sultanı! Benim haddim, bu kadardır” der.

1068. Tembellik yüzünden şükürden ve sabırdan mahrûm kalan, ancak şunu bilir: Ayağını ‘cebîr’ tutmuştur.

1069. Cebîr iddia eden, hasta değilken kendisini hasta göstermiştir. Nihâyette hastalık o kimseyi sıhhatten ayırmıştır.

1070. Peygamber, “Şakacıktan hastalanış gerçekten hastalık getirir ve o adam nihâyet mum gibi söner gider” dedi.

1071. Cebîr ne demektir? Kırık sarmak, yâhut kopmuş damarı bağlamak.

1072. Mâdemki bu yolda ayağını kırmadın; kiminle alay ediyorsun, ayağını niye sardın?

1073. Çalışma yolunda ayağı kırılana derhâl Burak geldi, ona bindi.

1074. Din emirlerini yüklenmişti, şimdi kendi bindi… Fermân kabul ediciydi, makbûl oldu.

1075. Şimdiye kadar padişahın fermânını kabûl eder, fermâna uyardı, bundan sonra o, askere fermân verir!

1076. Şimdiye kadar tâlih yıldızı ona tesîr ederken bundan sonra o zât yıldızı üzerine emredici olur.

1077. Eğer sen bundan şüphelenirsen o hâlde ‘şakkü’l-kamer’den de şüphelisin.

1078. Ey gizlice hevâ ve hevesini tazeleyen kimse! İmanını tazele, ama yalnız dille olmasın.

1079. Hevâ ve heves tazelenip durdukça iman taze değildir. Çünkü hevâ, iman kapısının kilididir.

1080. Bâkir sözü tevîl etmişsin; sen kendini tevîl et, Kur’ân’ı değil.

1081. İsteğine göre Kur’ân’ı tevîl ediyorsun. Yüce mânâ, senin tevîlinden aşağılandı, aykırı bir şekle girdi!

Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlâna’nın, Cebrâil’in, Sidret’ül-Müntehâ’ya kadar Hazreti Muhammed ile beraber geldiği fakat oradan ileri geçemediği, bir iğne yordamı geçersem yanarım dediği kıssayı dile getirdiği, 1066 ve 1067. beyitlere istinâden, “Hukemâ, yaratıcı kudretin, aktif tecellîsine ‘Akl-ı Küll’ yâni tüm akıl derler. Sufîlere göre tüm akıl olgun insanın, bağlardan, kayıtlardan kurtulmuş aklıdır ki Tanrı bilgisine mazhârdır. Mevlâna da bu beyitlerde aklı, Cebrâil’le beraber anmaktadır. Sidret’ül-Müntehâ da akılla anlaşılan şeylerin sınırıdır, son çizgisidir. Ondan öteye akılla değil, ancak aşk refrefiyle gidilir; tam birlikse vehimden doğan varlığın kökünden yok olmasıyla gerçekleşir” yorumunu yapar.

Hasan Dede, Cebrâil ile ilgili olarak, “Bizim aklımız cüzî akıl, Hazreti Muhammed’in aklı Küllî Akıl’dır. Onun başındaki aklın ismi Cebrâil’dir” der ve, “Hazreti Muhammed, insanları pişirmek için akılla yola çıktı. Fakat, dünya ömrü biteceği zaman aşkı ortaya çıkardı. Evet, Cebrâil’den maksat akıldır, ama Cebrâil ismi ancak Muhammed’in aklına verilir. Neden? Çünkü Hazreti Muhammed, selâm olsun üzerine, kendi içinden başka bir yerden kimsenin aklına kulak vermedi, kimseden bilgi almadı, ne doğduysa kendi iç âleminden cebretti, bilgileri kalbinden aldı ve Muhâkeme-i Kübrâ’dan geçirdi, yâni bunun mânâsı düşünceden geçirdi. Düşünceden geçirdikten sonra o sözü önce kendine hitâb etti. Bunu yaparken, kendine yüksek sesle hitâb ederdi. Eğer hitâb ettiği söz kulağına hoş gelir, gönlüne yatarsa hemen karşı tarafa yazdırırdı.”

Tabî ki Hazreti Muhammed’in cebretmesiyle, nefsine uyan ve ‘gizlice hevâ ve hevesini tazeleyen kimsenin’ cebretmesi bir olamaz. ‘Cebîr iddia eden, hasta değilken kendisini hasta göstermiştir. Nihâyette hastalık o kimseyi sıhhatten ayırmıştır.’ 

Hazreti Muhammed, bir hadîs-i şerîfte şöyle buyurur: “Hazreti Musa, Cenab-ı Allah’a sordu: Yâ Rabbi, insan, sana nasıl şükür eylesin? Cevâben buyruldu ki: Nâil olduğu nimetin, benden olduğunu bilirse, şükür etmiş olur.”

“Sabır sıkıntının anahtarıdır! Şükür de Allah’tan razı olmanın anahtarıdır!” der Hazreti Mevlâna bir kasîdesinde.

Sabır ve şükürle elde edilen güzellikleri korumanın anahtarının da yokluğa bürünmek olduğunu söyler Hasan Dede ve “Hakk’ın güzellikleri insanda varlığını zuhûra geldiği zaman, şükretmesi ve daha da yokluğa bürünmesi gerekir. Kendisini ne kadar yokluğa bırakırsa, o nispetle Hakk varlığını ondan gösterir ve her işi âsân olur. Çünkü biz yokuz, O var” der.

Nitekim, yine Mevlâna buyurur, “Aşk birçok hizmetlerle, çabalarla ispat edilse dahî, aşığın bütün bu hâllerin üstünde yapması gereken hâl: Yokluğa bürünmektir.”

‘Çalışma yolunda ayağı kırılana derhâl Burak gelir, ona biner.’ Fakat şüphe tuzağına düşenler, ‘şakkü’l-kamerden de şüphe eder.’ Şakk’ül-kamerden şüphe eden, Hazreti Muhammed’den şüphe ediyor demektir. Oysa imanda şüpheye yer yoktur. Şüphe içinde olan kişi iman ettim dese bile, bunu ancak diliyle söylemiştir, kalben iman etmiş sayılmaz.

Öyle ki, Kur’ân-ı Kerîm’de, Kamer sûresinin 1 ve 2. âyetlerinde, “Yaklaştı kıyâmet ve yarıldı ay. Ve onlar, bir delil gördüler mi yüz çevirirler de sürüp giden bir büyüdür derler” diye buyrulmaktadır.

Oysa, Hazreti Muhammed’den bir an dahî yüzünü çevirmeyen Hazreti Ali’nin buyurduğu üzere, “İman, dil ile şehâdet etmek, kalb ile tasdiklemek ve beden ile amel etmektir.”

Kasîde:

“Bu gidişle menzile, varacağın yere nasıl varacaksın? Bu tembellikle, bu huyla dilediğine nasıl ulaşabileceksin? 

Bu sırrı çözmek, bu sırra mahrem olmak sana nasîb olmamış, müşkül sırrı açmayı nasıl başaracaksın? 

Su gibi, şu çamur içinde hapsolup kaldın! Bedeninin aslı olan bu balçıktan ne vakit tertemiz, arınmış olarak çıkıp kurtulacaksın?

O lütûf ve ihsân denizinin yardımı olmadıkça, bu kirlilik, bu günâh dalgasından nasıl kurtulup mutluluk sahiline varacaksın? 

Aşk burağı, Cebrâil’in gayreti, kılavuzluğu olmadıkça, Hazreti Muhammed Efendimiz gibi nasıl olur da o en yüksek makâma yükselebilirsin? 

Sen tutuyor, fânî varlıklara güveniyorsun, sığınacağı olmayanlara sığınıyorsun. Devlet ve ikbâl sahibi padişahlar padişahına nasıl sığınacaksın?”