Mevlâna, Mesnevî’sine ‘Birlik Dükkanı’ demekle, Mesnevî’yi, “Mesnevî’miz, birlik dükkanıdır; birden başka ne belirirse puttur” beyitiyle övmekte.
Birlik Dükkanı…
Her varlık, o dükkanda yoğrulup yapılmakta, orda sergilenmekte, satılmakta; orda yıpranıp yine potaya girmekte, yenilenmekte. Sebepler sonuçları meydana getirmekte; sonuçlar, yine sebepler hâline gelip başka sonuçlar belirtmekte. Bu dükkanın bir ucu, dükkanı yapanın kudret elinde; öbür ucu, sonsuzluğa dek gitmekte ve yine o kudret eliyle sonu ön olmakta; her an yaratılmakta. Bu dükkanın alıcısı, satıcısının kendisi.
Bu dükkan, bir mahşer; burda neler yok. Hind-İran, Yunan-Roma mitolojisi, yaratılış destânı, peygamberlerin yaşayış hikâyeleri, erenlerin kıssaları, aşıklar, aşka can verenler, aşk ve aşkı yaratanlar. Masallar, halk hikâyeleri, halk deyimleri, atasözleri, örfler, âdetler. Savaşlar, yenenler, yenilenler; kadere yumruk sallayanlar, kaderin eliyle iki büklüm olup yokluk girdabına atılanlar. Kuşdilini bilen, söyleyen Süleymanlar, Süleymanların saraylarında kendilerini yitiren Belkıslar. Neşeler, yaslar, düğünler, toylar, kahkahalar, yol-yordam, gözyaşları, hıçkırıklar.
Ve İslâm dininin, insanlık duygusunun eğilmez, bükülmez, yıkılmaz sütunları, Allah dininin esasları. Âyetler, âyetlerin tefsîrleri; yüceler yücesi, yaratılışın gayesi Muhammed Peygamber’in (sav) hadîsleri, şerhleri. Ümmetlerin birliği, insanların eşitliği; insanlığın özü-özeti olan birlik ve beraberlik.
Devrinden önceki devirler ve devrindeki yaşayış alanı. Zulümler, musâdereler, kavgalar. Ezilenler ve ezenler. Gerçek mutlu yarın, insanlık, birlik. Cennet olan bir dünya, o dünyaya yöneliş, hürriyet ve hür insanlık.
Evet; her şey var bu birlik dükkanında; bu âlem satış yerinde ve Mevlâna, altı ciltlik Mesnevî’sine, varlık âleminin hiçbir zaman değişmeyen altı yönünü sığdırmış; Mesnevî her an yenilenen, yaratılıp duran âlemin şerîfi; ilâhî bir kitap; bir kitap ki kudret diliyle söylemekte; hikmete kaynak kesilen gönüllere hitâb etmekte; yine o gönüllerden coşup akmakta…
(Abdülbaki Gölpınarlı / Mesnevî Tercümesi ve Şerhi)