Etiket: Kur'an-ı Kerim

Vezirin Hıristiyanlara hilesi.

348. “Bu hâlde diyeyim ki: ‘Ben gizli Hıristiyanım; ey sır bilen Tanrı; sen benim gönlümü bilirsin!’

349. Padişah, benim imanımı anladı; taassuptan dolayı canıma kasdetti.

350. Dinimi padişahtan saklamak, onun dininden görünmek istedim.

351. Padişah, benim sırlarımdan bir koku sezdi. Sözlerim huzurunda kusurlu göründü.

352. Dedi ki: ‘Senin sözlerin, içinde iğne olan ekmek gibidir. Benim gönlümden senin gönlüne pencere var.

353. Ben, o pencereden hâlini gördüm; hâlini gördüm ya, artık lafını dinleyemem.’

354. Eğer İsa’nın ruhanîyeti bana imdat etmeseydi o, Yahudicesine beni parça parça ederdi.

355. İsa için başımla oynar, canımı verir ve bunu canıma yüzbinlerce minnet bilirim.

356. İsa’dan canımı sakınmam, fakat onun din bilgisine iyiyden iyiye vâkıfım.

357. O pak dinin cahiller arasında mahvolması, bana dokunmakta.

358. Tanrı’ya, İsa’ya şükrolsun ki biz, bu hak dine yol gösterici olduk.

359. Belimizi zünnârla bağladığımızdan beri Yahudi’den ve Yahudilikten kurtulduk.

360. Ey halk; devir, İsa’nın devridir. Onun dininin sırlarını candan dinleyin!”

* Vezir, bu hileyi, padişaha sayıp dökünce padişahın gönlünden endişeyi tamamiyle giderdi.

361. Padişah, vezire, vezir ne dediyse yaptı. Halk, bu gizli ve hakikati meçhul hileden dolayı şaşırıp kaldı.

362. Onu Hıristiyanların oturdukları tarafa sürdü. Vezir de ondan sonra halkı davete başladı.

Hazreti Mevlâna, “Aşk dâvâsına girişmek kolay; fakat o dâvâya kesin delil gerek” diyor.

Gerçek aşkta, yalan dolan, hile yoktur; ama ilâhî aşkı olmayan birine baksak, yalan söyler, hiddet eder, kendini başkalarından büyük görür.

Peygamber Efendimiz, “Harb, hileden ibârettir” diye buyuruyor.

Hasan Dede, “Hileden maksat, gaflet içinde olmaktır” der ve “Aşk ile kanat açan kişi lâmekâna uçar, gafletlere düşmez. İman sahibi imanından dönmez ve imanıyla yaşar. Ama imanı güçlü değil ise, hilelerden kurtulamaz” diye belirtir.

Hikâyenin bu bölümünde de vezir, imanı sağlam olmayan Hıristiyanları gaflete düşürerek, yalan ve hileyle yoldan çıkarmayı planlamaktadır.

359. beyitte geçen zünnâr ile ilgili ise, Abdülbâki Gölpınarlı şu bilgileri veriyor ve diyor ki: “Zünnâr, Hıristiyan rahiplerinin bellerine kuşandıkları, ucuna haç taktıkları yün, yâhut kayış kuşaktır. Bu, bir dine, bir inanca bağlanmaya, kendini o inanca adamaya bir işaret kabul edilmektedir. Bilhassa evlenmeyen rahiplerde, nefslerine hâkim olduklarına da bir işarettir.

Mevlevîlerde, ‘Elif’ harfine benzetilerek ‘Elifî Nemed’ yâhut söylenişe göre ‘Eliflâmed’ denen yünden yapılmış dört parmak eninde ve bele bir kere dolandıktan sonra ucundaki yün iple üstten sarılıp bağlanan bir kuşak vardır. Çileye soyunanlar, çileleri bitinceye dek giydikleri etekleri dar, üstü bedene yapışık, kolsuz ve yakasız ‘Tennure’ denen elbisenin üstüne, çilekeş olmayan muhipler, yâhut çilesini bitirmiş dedeler, semâ edileceği, mukâbele yapılacağı vakit, dönerken etekleri açılacak kadar geniş semâ tennuresinin üstüne, bellerine bağlarlar.

‘Tıyğ-bend’ denen ince kuşak ve Mevlevîlerin yukarıda söylediğimiz kuşağı, Fütüvvet erbâbındaki ‘Şed’ denen kuşaktan gelmedir; bu da Zerdüştîlikten geçmedir.”

“Bu yol, yani insanlık yolu, çok ince bir yoldur” diye buyurur Hasan Dede, “Ve nefsimiz bu yolda bizim en büyük düşmanımızdır. Dünya kuruluşundan beri canlı varlıklar, hep devrândadır. Tekâmülü tamamlamak için, gönlü Allah dışındaki her şeyden temizlemek gerekir. Kişi gönlünü tamamen Yaratıcı’ya bağlar, onun sevgisi, onun muhabbeti, onun bakışıyla hareket ederse yol alır. Eğer hem orayı, hem burayı, hem de Allah’ı severim, derse, bu kişi kemâlâta eremez. Tekâmül edenler içinde en büyük örnek Hazreti Muhammed’dir, sonra Hazreti Mevlâna ve diğer Evliyâullah gelir. Onlar da bizler gibi beşer görünürler ama gönüllerinde Allah’tan başka bir şey olmadığı için konuşmalarında hep Allah muhabbeti vardır. Bir kişi iman ettiği yerin hâline bürünürse, ancak o zaman o kişide tekâmül başlar.”

Mevlâna buyuruyor ki: “Bâtılları ne cezbedebilir? Ancak bâtıl! Tembellere ne hoş gelir tembellik! Çünkü her cins, kendi cinsini çeker. Öküz nasıl olur da erkek arslana yüz tutar? Kurt nereden Yusuf’a aşık olacak? Ancak hile ile onu sever görünür, sonra da onu parçalayıp yer. Fakat kurt, kurtluktan kurtulursa Yusuf’a mahrem olur. Eshâb-ı Kehf’in köpeği gibi ademoğullarından sayılır.”

Rubâi:

“Aşıkların bulunduğu yerin ucubucağı, dibi yoktur. O, kâbenin de meyhânenin de üstündedir. 

Aşıklar eğer dostsuz bir nefes alsalar, hırkaları da tesbihleri de zünnâr olur.”

Vezirin padişaha hile öğretmesi.

338. Padişahın öyle yol vurucu, öyle hilekâr bir veziri vardı ki hile ile suyu bile düğümlerdi.

339. Dedi ki: “Hıristiyanlar, canlarını korurlar ve dinlerini padişahtan gizlerler.

340. Onları az öldür, çünkü öldürmede fayda yok, dinin kokusu çıkmaz; misk ve ödağacı değil ki!

341. Yüz tane kılıf içinde gizli sırdır. Dışı, sana mâlûmdur ama içi aksine.”

342. Padişah: “Peki söyle bakalım, ne yapalım; bu hususta ne hile ve tevzirde bulunalım, çaresi ne?

343. Ne yapalım ki dünyada ne açık dindâr, ne gizli din tutar bir Hıristiyan kalmasın” dedi.

344. Vezir dedi ki: “Bana gazâb ederek hükmet, kulağımı, elimi kestir; burnumu, dudağımı yardır!

345. Ondan sonra beni darağacına götür. O esnada bir şefaatçi suçumun affını dilesin.

346. Bu işi dört yol ağzı bir yerde, tellâl pazarında yaptır, 

347. Ondan sonra da beni, huzurundan uzak bir şehre sür ki ben, onların arasına yüz türlü din kayıtsızlığı salayım.”

“İnsan, insanın rahmânıdır. İnsan, insanın şeytanıdır” der Hasan Dede ve “Bir arkadaş, bir arkadaşı doğru yola götürmeye çalışırsa, o arkadaş rahmân sıfatını taşır, arkadaşını da rahmânîyete çeker. Bir arkadaş, arkadaşını kötü yollara çekmeye kalkarsa, o şeytandır. Ona uydun mu şeytana uymuş olursun” diye buyurur.

Nitekim, “Şahsın kişiliği, birlikte yürüdüğünün kişiliğiyle ölçülür. Bir şeyin başka şeylerle aranması gibi. Kalb kalple buluştuğunda biri diğerine yön verir” der Hazreti Ali.

Hazreti Mevlâna, 340. beyitte, vezirin “dinin kokusu çıkmaz; misk ve ödağacı değil ki’ dediğini buyuruyor.

Hasan Dede, gülden misâl vererek, “Gül iki çeşittir. Bir gülün rengi vardır ama kokusu yoktur, diğerinin ise hem rengi vardır hem de kokusu” der, “Bir kişi Hazreti Muhammed’in izinden yürür, kabı ölçüsünde onun gibi hizmet sunmaya gayret gösterirse, ondan koku yansıtır. İnsanlık kokmaya başlar.”

Ve tam bir teslimiyet içinde olan müridi, güvenli bir gemi içinde seyahat eden yolcuya benzeterek, “Onun bulunduğu gemi, ne kadar kuvvetli fırtınalar görse, ne kadar büyük dalgalar içinde kalsa dahî, kesinlikle batmaz” diye buyurur.

Fakat geminin güvenliğini sağlamanın tek yolu insanın nefsânî duygulardan uzak durmasıdır.

Nitekim, Hasan Dede’nin anlattığı bir hikâyede Mevlâna, dervişlerine dünyanın hakikatte ne olduğunu göstermek için onları şöyle bir imtihana tutar:

Mevlâna, yağmurlu bir günü seçer ve aynı gün de Konya’nın pazarı olmasına dikkat eder. Dervişleriyle beraber pazara gelir. Daha önceden sarrafta bozdurduğu altınları da yanına alır. Bütün pazarcılar Mevlâna’yı görünce çok şaşırırlar, acaba ne alışveriş yapacak diye meraklanırlar. Mevlâna o sırada elini cebine atar ve bir avuç altını etrafındakilere göstererek sorar: 

“Ey ahâli, bu elimde tuttuğum nedir?” 

“Altındır” derler. 

Mevlâna, “Tamam o zaman, haydi yağma edin” der ve elindeki altınların hepsini çamura atar. 

Bütün pazarcılar bırakırlar tezgâhlarını, altınları toplamak üzere hepsi birden çamura dalarlar. Üstleri başları çamur içinde kalır. Kimisi altınları bulur, kimisi bulamaz. 

Sonra Mevlâna toplar bütün dervişlerini ve hep beraber tekkeye dönerler. Tekkeye vardıklarında onlara sorar: “Evlatlarım, bugünkü imtihandan bir ders aldınız mı?” 

Hepsi susarlar, bir şey diyemezler. Aralarından biri, “Eğer siz anlatırsanız daha iyi olur, bizler yanlış bir şey konuşmayalım” der. 

Mevlâna onlara şu açıklamayı yapar: “Pazarcıları gördünüz, hepsinin üzerlerinde belki bir ya da iki liralık elbiseler vardı. Bir parça altını almak için kendilerini çamura attılar. Sahip oldukları o bir-iki liralık elbiselerini de berbat ettiler. Eğer o anda Padişah, yâni Allah, onları sarayına çağırmış olsaydı, üstlerindeki o çamurlu elbiselerle Padişah’ın huzuruna çıkabilirler miydi?.. Hayır, tabii ki gidemezlerdi. Bir insan çamurlu elbiselerle Padişah’ın huzuruna nasıl çıkabilir? Çıkamaz. İşte sizlerin de gönlünüzde dünya varsa, ya da bir dünya ehli; Allah sizi huzuruna kabul etmez, tekrar gerisin geri gönderir.”

“Dünya nedir?.. İmtihan yeri” der Hasan Dede, “Bu dünyada gönlünü Allah’a değil de, Allah’ın vehimlerine kaptıranlar, sonunda onlar gibi yokolup gitmeye mahkûmdurlar.”

İşte Hazreti Mevlâna, “Hazreti Muhammed, ‘Mümin yücedir’ buyurdu, çünkü onda dosdoğru ayırdediş kabiliyeti vardır” diye buyuruyor, “O, tertemiz kişi, anlayışlıdır, ayırdedendir; görünüşe aldırış etmez. Birinin görünüşü Ay gibi güzel olsa, bütün hünerleri bilse, huyu-huşu tatlı, hoş, içi-dışı incir gibi tüm tad olsa, bil ki bu, mümine deri gibi görünür, o görüntülere kapılıp da nerden yoldan kalacak o? O, bütün bunlardan geçer de gönüle bakar; gece gündüz o yola koyulur, bakışı, görüşü boyuna Allah nuruyladır; Ledün bilgisinden de haberdârdır. Kim akıllıysa, irâde sahibiyse, onun katında cismin değeri yoktur. Tertemiz aklı, bilgi ister; gönlü, görünüşe aldırış bile etmez. Anlamı olmayan suret, ışığı sönüveren şimşeğe benzer. Ne mutlu o kişiye ki bize dost oldu; burnuna bu gülden bir kokudur erişti.”

Rubâi:

“Deli gönül, can içinde dosta giden bir yol var. Be hey sersem, hem içerde hem de dışarda yollar var. 

Altı yönden yolu kesip kapatsalar da hiç korkma, her gönülde tâ derinde ona giden yollar var.”

Yahudi padişahın hikâyesi.

324. Yahudiler içinde zâlim, İsa düşmanı ve Hıristiyanları yakıp yandırır bir padişah vardı.

325. İsa’nın devriyle, nöbet onundu. Musa’nın canı oydu, onun canı da Musa.

326. Şaşı padişah, Tanrı yolunda o iki Tanrı demsazını birbirinden ayırdı.

327. Usta, bir şaşıya “Yürü, var, o şişeyi evden getir” dedi.

328. Şaşı, “O iki şişeden hangisini getireyim? Açıkça söyle” dedi.

329. Usta dedi ki: “O iki şişe değildir. Yürü, şaşılığı bırak, fazla görücü olma!”

330. Şaşı, “Usta, beni paylama. Şişe iki” dedi. Usta dedi ki: “O iki şişeden birini kır!”

331. Çırak birini kırınca ikisi de gözden kayboldu, insan tarafgîrlikten, hiddet ve şehvetten şaşı olur.

332. Şişe birdi, onun gözüne iki göründü. Şişeyi kırınca ne o şişe kaldı, ne öbürü!

333. Hiddet ve şehvet insanı şaşı yapar; ruhu, doğruluktan ayırır.

334. Garez gelince hüner örtülür. Gönülden, göze yüzlerce perde iner.

335. Kadı, kalben rüşvet almaya karar verince zâlimi, ağlayıp inleyen mazlumdan nasıl ayırt edebilir?

336. Padişah, Yahudice kininden dolayı öyle bir şaşı oldu ki aman ya Rabbi, aman!

337. Musa dininin koruyucusuyum, arkasıyım diye yüzbinlerce mazlum mümin öldürttü.

Abdülbâki Gölpınarlı’nın şerhinde, hikâyede geçen şaşı Yahudi padişahı, birçok tarihî eserde anlatılan Polos’tur. Milâdın 2. yılında doğmuştur. İsrâiloğullarından olup asıl adı Saul’dur. Önceleri İsa dininin en büyük düşmanı iken sonradan Hıristiyan olmuş, Anadolu, Kıbrıs ve Yunanistan’da bu dini yaymış. 62 yılında yahut 64’te Roma’ya gitmiş, 66’da Patros’da idam edilmiştir.

Nitekim, Kur’an-ı Kerim’de, Meryem sûresinin 37. âyetinde ve Zuhruf sûresinin 65. âyetinde, “Yüce Tanrı dedi ki: Aralarında bölükler ayrıldı da birbirlerine aykırı oldular, vay zâlimlerin hâline” diye buyrulmaktadır.

Abdülbâki Gölpınarlı diyor ki: “Esasen bu hikâye, A’mâl-i Rüsül’de ve Polos’un mektuplarında geçer. A’mâl-i Rüsül’de, Polos’un Hıristiyanlara pek çok zulümlerde bulunduğu, erkek, kadın bir çok Hıristiyanı bağlı olarak Orşilim’e götürürken, Şam yakınlarından gökten bir nurun parladığı, bu yüzden gözlerinin görmez olduğu, İsa’nın kendisine, ne vakte dek bana zulmedeceksin, dediği anlatılmakta; aynı zamanda bunlar kendisi tarafından da hikâye edilmektedir. Mektuplarında sünnet olmanın lüzumsuzluğu; her yenecek şeyin, hattâ putlara kesilen hayvanların bile helâl olduğu açıkça söylenmektedir. Hiç şüphe yok ki, Ahd-i Cedid’i inceleyen Mevlâna, bu hikâyeyi o kitaba göre te’vil etmiş ve muhayyilesinden işlediği mevzûu bu şekle dökmüştür.”

Yine Abdülbâki Gölpınarlı’nın açıklamasıyla, 326. beyit ile 332. beyite kadar olan bölümde geçen hikâyeyi, Mevlâna, dinlerin esas itibâriyle vahdet üzerine kurulduğunu anlatmak için zikretmektedir.

Açıklamasının devamında ise, Kur’an-ı Kerim’den bazı âyetlere işaret ederek şu bilgileri bizlere sunar: “Kur’an’ın, Âli İmrân sûresinin 64. âyetinin meâli şudur: ‘De ki: Ey Kitab ehli, gelin aramızda eşit olan tek söze: Ancak Allah’a kulluk edelim, ona hiçbir şeyi eş ve ortak etmeyelim; Allah’ı bırakıp da bazılarımız, bazılarımızı Tanrı tanımasın. Yine de yüz döndürürlerse deyin ki: Tanık olun; özümüzü Tanrı’ya teslim edenleriz biz.’ Bakara sûresinin 284. âyetinde, peygamberlerin, peygamberlikleri bakımından ayrılamayacaklarını, hepsinin de tevhide, insanların hayrını ve kemâlini sağlamaya gönderildiğini, 253. âyetindeyse, ancak Allah katındaki dereceleri bakımından bazısının, bazısından üstün olduğunu, fakat peygamberlikte, teblîğe memûr oluşta ve teblîğ ettikleri gerçekte aynı olduklarını bildirmektedir. 

Gerçekten de her peygamber, Allah’ın, bir, eşsiz, ortaksız, her şeyden münezzeh olduğunu bildirmiş, dünyevî hükümlerse zamanın icâbına göre konmuştur. Fakat zaman geçtikçe her din ehli ondan sonra gelen dinin tabîatıyla daha mütekâmil olması ve ona uyulması gerekirken uymamış, sonraki din ehline düşman kesilmiş, tarih sahîfeleri Ehl-i Salib savaşlarıyla, hattâ bu da yetmiyormuş gibi aynı din ehli arasındaki bazı aydın fikirleri söndürmek için engizisyon zulümleriyle, İslâm’da da mezheb savaşlarıyla kana bulanmıştır. 

Mevlâna’ya göre bu şaşılıktır; biri, iki görmektir. Çünkü vahdet bakımından bütün peygamberler birdir; Âdem’le başlayan nübüvvet, Hazreti Muhammed’le sona ermiştir. Müslüman, Hazreti Peygamber’in bütün peygamberlerin sonuncusu olduğuna, en üstünü bulunduğuna, dininin bütün dinleri neshettiğine, kitabının son İlâhî Kitab olduğuna inanmakla beraber Hazreti Muhammed’den önceki peygamberlerin hiçbirini inkâr etmez; biri iki görmez, şaşı değildir. Allah’ın kelâmına inanıp Musevî ve İsevî’lerin ellerindeki kitapların muharref olduğunu bilmekle beraber kitap sahibi peygamberlerin kitaplarını bugün asılları yoktur diye inkâr etmez.”

Nitekim, Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şerifinde, “Lânetlenmiştir insanları ayıran, bölük bölük eden” diye buyurur.

Hasan Dede, “Hiçbir peygamber şiddet ve kavga yanlısı değildirler” der, “Hazreti Muhammed’e tam bir imanla yüz tutanlar rahat ettiler. Hazreti İsa’ya, Hazreti Musa’ya yüz tutanlar rahat ettiler. Evliyâullah’a yüz tutanlar rahat ettiler. Kim onların sözünün dışına çıkıp egosunda kaldıysa perişan oldu. Çünkü peygamberler, evliyâlar menfaatsiz dostturlar; onlar, şiddet zamanı, sıkıntı vakti, rüşvet almaksızın, karşılık beklemeksizin yaratılmışlara acırlar, yardımda bulunurlar; onlar bu dünyaya insanları irşâd etmek, gel benim gibi ol, demek için geldiler. Sevdiler, hep sevgiden söz ettiler, hiç usanmadan cemaatlerinin yanlarında bulundular. Onların sözleri ferahlık verip, huzura kavuşturdu. En sonunda gözler açıldı, gönüller büyüdü, ruh ferahlığa kavuştu ve onlara imanla baktılar. Onların gövdeleri kalktıktan sonra da kim oraya tam vekâlet ettiyse aynını söyler. Mevlana’nın da buyurduğu gibi: Ayırmak değildir bizim işimiz, birlemektir.”

İşte Mevlâna, her dinden, her mezhepten bütün insanları fark gözetmeksizin tasdîke çağırıyor ve diyor ki: “Peygamberleri tasdîk edin, Allah’a olan ruhu tasdîk edin! Tasdîk edin; onlar doğmuş güneşlerdir… onlar sizi kıyâmetin azâplarından kurtarırlar. Tasdîk edin; onlar kıyâmet kopmadan önce, oraya varmanızdan evvel sizi de nurlandıran, âlemi de nurlandıran aydın dolunaydır. Tasdîk edin; onlar karanlıkları aydınlatan ışıklardır… ulu tutun, ağırlayın… onlar, ricâ ve niyâz anahtarlarıdır. Hayrınızdan başka bir şey dilemeyenleri tasdîk edin… kendinizden başka kimseyi azdırmayın, kimseye tecâvüz etmeyin! Bırak bu Arapça’yı, Farsça konuşalım. Ey sudan topraktan ibâret insan, o Türk’ün Hindusu ol, o güzelin yanağına bi siyah ben kesil! Kendinize gelin de padişahların seslerini duyun. Onlara gökler bile inandılar, gökler bile…”

“Aşıklara sevgilinin güzelliği müderristir; defterleri, dersleri, meşkleri de onun yüzü!” Mevlâna

314. Birisinin yüzü sevgiliye karşıdır, öbürünün yüzü yine kendisine doğru.

315. Her ikisinin yüzüne de bak. Her ikisinin yüzünü de hatırında tut. Hizmet dolayısıyla yüz tanır olman mümkündür.

316. Zirâ nice insan suratlı şeytan vardır. Binâenâleyh her el, el vermeye lâyık değildir.

317. Kuş tutan avcı, kuşu avlamak için ıslık çalar, ötme taklidi yapar.

318. O kuş, kendi cinsinin sesini işitir, havadan iner, tuzağa düşer.

319. Aşağılık kişi, dervişlerin sözlerini, bir selîm kalpli kişiye efsun okumak, onu efsunlamak için çalar.

320. Erlerin huyu açıklık ve sıcaklıktır. Aşağılıkların işi hile ve utanmazlıktır.

321. Dilenmek için yünden arslan yaparlar, Ebu Müseylim’e Ahmed lâkabı verirler.

322. Ebu Müseylim’in lâkabı yalancı olarak kaldı, Muhammed’e de akıllar sahibi dendi.

323. O, Hakk şarabının mührü, şişesinin kapağı; hâlis misktir. Âdi şarabın mührü, şişesinin kapağı ise pis koku ve azâptır.

Abdülbâki Gölpınarlı, 315 ve 316. beyitlerin tefsîrinde şöyle buyuruyor: “Bakara sûresinin 273. âyetinde yoksullardan, izzet-i nefis sahiplerinin, istiğnâ göstererek kimseden bir şey istemedikleri, yüzsuyu dökmedikleri için halkın, onları zengin saydığı bildirilir, asıl bunlara yardım edilmesi beyân ve emir buyurulurken, ‘Sen onları yüzlerinden tanırsın’ denilmektedir. Aynı sûrenin 46. âyetinde kıyamet günü, ‘Arâf’taki erlerin, herkesi yüzlerinden tanıyacakları, cennet ehline selâm verecekleri, cehennem ehline bakıp Allah’a sığınacakları, 47. âyette de, cehenneme girmiş olanlara, mallarının çokluğu, ululanmaları, kendilerine bir fayda vermediğini söyleyecekleri, bundan sonraki âyette de, Allah’ın, onlara, girin cennete, size ne korku var, ne hüzün buyuracağı bildirilmektedir. Arâf, yüksek yere denir. Hadîslerde, Arâf erlerinin peygamberler ve Âli Muhammed olduğu rivâyet edilmiştir.”

Hasan Dede, “Nurlu bir insanın cemâli Ay’ı andırır. Gözlerindeki ışık çoğaldığı zaman da, o insan Ay’dan Şems haline döner.. Hakk aşıkları maşuklarıyla bu âleme nazâr kıldıklarından dolayı dilleri hep tatlıdır, yüzleri hep güleçtir” der.

Nitekim, “Yüz kalbin aynasıdır” derler ve bir hadîste de, “Hayrı güzel yüzlülerden umun, isteyin” diye buyrulur.

Abdülbâki Gölpınarlı, bununla ilgili olarak yine şöyle bir açıklama getirir: “İnsanın iyiliği yüzünden belli olur; ancak bu hususta meleke sahibi olmak gerektir. Münâfıkken halkı aldatmak için kendisini mürşid gösteren, düzene baş vuran, riyâzat ehli zannını veren, bilgisizleri kandıran, böylece başına topladıklarını sömüren nice kişiler gördük ve görmekteyiz. Mevlâna’nın, ‘insan yüzlü İblis’ dediği kişiler bunlardır. Gerek zâhid görünsün, gerek rind, halkın boynuna binen, kesesinden geçinen kişilerin hemen hepsi bu çeşit kişilerdir. Bunların içinde Mehdîlik dâvâsına kalkışanlar, asrın müceddidi olduğunu iddia edenler, hattâ kendisine vahîy geldiğini söyleyenler, geçmiş erenlerle görüştüğünü, mîrac ettiğini, Allah’ı gördüğünü bildirenler, hattâ hattâ yeni bir din kurmaya cü’ret edenler bile vardır. Bunlar hakkında bilgi vermeye kalksak, hele eskilerden, yenilerden bu yolu tutanları, onlara uyanları yazmaya girişsek sahifeler dolar; bu kadarcık bir işaretle geçiyoruz.”

“Bütün güzelliklere engel kişinin kendi küçük aklıdır” diye buyuran Hasan Dede, bu yolda benlikle değil; ancak sâfiyet ve teslimiyetle ilerlenebileceğini dile getirir ve “Bir defa ölmek, bin defa ölmekten yeğdir. Tilki gibi gezme bu âlemde, var mısın yok musun belli değil; ko arslan kapsın seni, bir kere ölürsün ama tam ölürsün” der.

Ve 321 ve 322. beyitlerde geçen ‘Muhammed’ ve ‘Ebu Müseylim’e istinâden, Hasan Dede’nin anlattığı bir hikâyede; Peygamber Efendimiz, namazdan sonra nefsine ızdırap vermek için önce sağ ayağı üstünde, sonra da sol ayağı üstünde bir müddet durur. Bir zaman sonra Allah’tan bir nidâ gelir: “Ey benim Habîbim Muhammed! Hani sen beni çok seviyordun?” Hazreti Muhammed, “Evet” der, “seni çok seviyorum.” Yine Allah, ona şöyle seslenir: “Hem beni çok seviyorsun, hem de bana ızdırap veriyorsun.” Hazreti Muhammed, “Nasıl sana ızdırap veriyorum?” diye sorar. Allah, “Tek ayak üstünde duruyorsun ya, bana ızdırap vermiş oluyorsun. Sen ne sıkıntı çekiyorsan, aslında ben çekmiş oluyorum” diye yanıtlar. Aynısını Ebu Müseylim de yapmaya kalkar, fakat ona Cenab-ı Hakk’tan şöyle bir ses gelir: “O şeref Habîbime aittir, sen gece gün tek ayak üstünde kalsan, o şerefe nâil olamazsın.”

Abdülbâki Gölpınarlı ise bu beyitlerin tefsîrinde, Müseylim ile ilgili olarak, “Müseylim, Hazreti Peygamber’in son zamanlarında, dinden dönüp peygamberlik dâvâsına kalkışan, hattâ Hazreti Muhammed’e bir mektup göndererek yeryüzünün yarısının kendisine ait olduğunu bildirmeye cür’et eden kişidir. Hazreti Muhammed, kendisine gönderilen mektubu yırtmış, ‘Yeryüzü gerçekten de temiz kullarıma miras kalır’ (Enbiyâ, 105) meâlindeki âyetle biten bir mektupla cevap vermiştir.  Hazreti Peygamber’in mektubunda adı ‘Kezzâb’ diye anıldığından ‘Müseylemet’ül- Kezzâb’ diye anıla gelmiştir” diye bilgi verir.

Ve yine, 323. beyitle ilgili olarak da, Mevlâna’nın, “Onlara, içilecek hâlis arıduru su sunulur ki içiminin sonu pek hoştur ve sonunda misk kokar; özleyip dileyenler, bunu özlesinler, bunu dilesinler” (Mutaffifîn, 25-26) âyetlerine işaret etitğini belirtir.

Hazreti Mevlâna, bir kasîdesinde ne güzel seslenir bizlere…

“Âlimin azığı ve sermâyesi, kalemden meydana gelen eserlerdir. Sufînin azığı ve sermâyesi nedir? Ayak izleri! 

Sufî; av peşine düşen, ceylanın ayak izlerini görüp onları izliyen avcıya benzer. Bir müddet ceylanın ayak izleri işe yarar. 

Ondan sonra ise esâsen ahudaki misk kokusu, yolu gösterir. Bu izlere, bu izlemeye şükreder de yol alırsa nihâyet o adım atma, o yol alma yüzünden muradına ulaşır. 

Misk kokusunu duyup bir konak yol almak, iz izleyerek yüz konaklık yol almadan, yüz konaklık yolu dönüp dolaşmadan daha iyidir.”

“Nefsin kalesini yıkan, tevhittir.” Hazreti Şems

297. Dünyada acı ve tatlı deniz var. Aralarında bir perde var ki birbirine taşmaz, karışmazlar.

298. Fakat şu var ki iki denizin her ikisi de bir asıldan akar. Bu ikisinden de geç, tâ… onun aslına kadar yürü!

299. Kalp altınla hâlis altın ayarda belli olur. Kalpla hâlisi, mihenge vurmadıkça tahminî olarak bilemezsin.

300. Tanrı kimin ruhuna mihenk korsa ancak o kişi, yakîni şüpheden ayırt edebilir.

301. Diri bir kişinin ağzına bir çöp sıçrayıp girse o adam, onu dışarı çıkarıp attığı zaman rahatlar.

302. Binlerce lokma arasında ağıza ufacık bir çöp girdi mi, diri kişinin hissi onu duyar, sezer.

303. Dünya hissi, bu cihanın merdivenidir, din hissi de göklerin merdiveni.

304. Bu hissin sağlığını hekimden isteyiniz, o hissin sağlığını Habîb’ten.

305. Bu hissin sağlığı, vücut sağlamlığındadır, o hissin sağlığı vücudu harâb etmektedir.

306. Can yolu, mutlaka cismi virân eder, onu yıktıktan sonra da yapar.

* Ne mutludur ve ne kutludur o can ki mânâ aşkıyla evini barkını, mülkünü, malını bağışlamıştır.

307. Altın definesi için evi harâb etmiştir; fakat o altın definesini elde ettikten sonra o evi daha mamûr bir hâle getirmiştir.

308. Suyu kesmiş, suyun aktığı yolu temizlemiş, ondan sonra arka içilecek su akıtmıştır.

309. Deriyi yarmış, temreni çıkarmış… ondan sonra orada deri kendini yenilemiştir.

310. Kaleyi yıkıp kâfirden almış, ondan sonra oraya yüzlerce burç ve hendek yapmıştır.

311. Hikmetinden suâl edilmeyen Tanrı’nın işini kim anlayabilir, o işin hakikatine kim erişebilir? Bu söylediğim sözler, ancak anlatmak için söylenmiş zarûrî sözlerdir.

312. Gâh böyle gösterir, gâh bunun aksini. Din işinin künhünü anlamaya imkân yoktur. Ona ancak hayran olunur.

313. Fakat din işinde hayrete düşen, arkasını ona çevirmiş ondan haberi olmayan bir hayran değil; sevgiliye dalmış, onun yüzünden sarhoş olmuş, kendisinden geçmiş bir hayrandır.

Hazreti Mevlâna, ‘Dünyada acı ve tatlı deniz var’ derken, bu iki denizle anlatmak istediği, gerçekle bâtıl, hayırla şerr, lütûfla kahır, iman ile inkârdır.

Abdülbâki Gölpınarlı, tefsîrinde, Mevlâna’nın, acı ve tatlı su ile, “Ve öyle bir mâbuttur ki iki denizi akıtmıştır; bu tatlı ve içilecek sudur ve şu tuzlu ve acı su. Aralarında da bir sınır, birbirlerine karışmalarına imkân bulunmayan bir engel yaratmıştır” (Furkân, 53) meâlindeki âyeti kastettiğini açıklar.

Ve yine, Fâtır sûresinin 12. âyetinde de, “Ve iki deniz, bir ve eşit olamaz; şu tatlı ve içilecek sudur; içilince kandırır insanı; boğazdan kolaycacık ve iyi bir surette kayıp gider; buy ise tuzlu sudur, acıdır ve hepsinde de ter ü taze balıklar çıkarır; yersiniz ve takıp süsleneceğiniz ziynet eşyası çıkarırsınız ve görürsün ki lütûf ve ihsânını arayıp bulmanız ve şükretmeniz için de suları yara yara gemiler gitmede” buyrulmaktadır.

İnsanda, acı su da tatlı su da mevcuttur; fakat neticede ikisinin de aslı sudur. Önemli ve gerekli olan da insanın aslına ulaşmasıdır ki, Mevlâna, bizlere, ‘Bu ikisinden de geç, tâ… onun aslına kadar yürü!’ diye yol gösterir ve bu yolda, yolcuya, kendindeki acı ve tatlı suları gösterecek bir aynaya, yâni bir mürşid-i kâmile ihtiyaç olduğunu dile getirir.

Nitekim, Abdülbâki Gölpınarlı da, ‘Bu hissin sağlığını hekimden isteyiniz, o hissin sağlığını Habîb’ten’ beyitinin, “Tedâvi edilin ey Allah kulları, çünkü Allah hiçbir dert vermemiştir ki onun devâsını da vermesin; ancak bir dert vardır ki dermânı yoktur; o da ihtiyarlık” hadîsine işaret ettiğini belirtir ve, “Bedenî hastalıklar hekimin tedâvisiyle geçer; din ve iman hastalıkları da kâmil mürşidin, Kur’an-ı Hakîm’i, hadîsleri, inanç ve amellerin yollarını, yordamlarını bildiren zâtın keremiyle, ona uymakla sıhhat bulur” diye buyurur.

Hasan Dede, kâmil mürşid hakkında, “Mürşid-i kâmil, Ali sıfatını taşıyandır” der. 

Hazreti Mevlâna ise, Hazreti Ali’nin vasıflarını açıkladığı Naat’ında, “İslâmın yolunda iş düzelmedikçe, durup dinlenmeyen o şerefli, vekârlı Şah, Ali idi. Hayber kalesinin kapısını bir hamlede koparıp açan o kaleler fatihi, Ali idi. Afâka her bakışımda gördüm ki, yakîn yüzünden her varlıkta var olan, Ali idi” diye buyurur ki; işte böyle bir mürşid-i kâmilin keremiyle, müridin din ve iman hastalıkları sıhhat bulur, ‘Kaleyi yıkıp kâfirden alır, ondan sonra oraya yüzlerce burç ve hendek yapar.’

Lâkin, yine Mevlâna’nın buyurduğu gibi, “Hikmetinden suâl edilmeyen Tanrı’nın işini kim anlayabilir, o işin hakikatine kim erişebilir?.. Din işinin künhünü anlamaya imkân yoktur. Ona ancak hayran olunur.”

Rubâi:

“Varlığın, yokluğun mâhiyetini anlayan ve bu görüşün derinliklerine inen bir kişi için, artık varlık, yokluk inancı onun Hakk yolunda yürümesine engel olamaz. 

Böyle bir kişi, sıfatlara ve yaratılan şeylere, yapılan işlere takılıp kalır mı? O Allah’ın güzel eserlerinin, sanatının dışına çıkarak, yaradanı bulmaz mı? Ona hayran olup kalmaz mı?”

“Şeytan bile aşık olsa topu çeler; bir Cebrâil kesilir, şeytanlığı ölür.” Mevlâna

265. Peygamberlerle beraberlik iddia ettiler; velîleri de kendileri gibi sandılar.

266. Dediler ki: “İşte biz de insanız, onlar da insan. Biz de uyumaya ve yemeğe bağlıyız, onlar da.”

267. Onlar körlüklerinden aralarında uçsuz bucaksız bir fark olduğunu bilmediler.

268. Her iki çeşit arı, bir yerden yedi. Fakat bundan zehir hâsıl oldu, ondan bal.

269. Her iki çeşit geyik otladı, su içti. Birinden fışkı zuhur etti, öbüründen hâlis misk.

270. Her iki kamış da bir sulaktan içti. Biri bomboş, öbürü şekerle dopdolu.

271. Böyle yüzbinlerce birbirine benzer şey var, aralarında bulunan yetmiş yıllık yol farkını sen gör!

272. Bu yerden pislik çıkar… o yer, kâmilden Tanrı nuru olur.

273. Bu yer; ondan tamamiyle hasislik ve haset zuhur eder… o yer; ondan tamamiyle tek Tanrı’nın nuru hûsûle gelir.

274. Bu temiz yerdir, o çorak ve pis yer. Bu temiz melektir, o şeytan ve canavar!

275. Her iki suretin birbirine benzemesi câizdir, acı su da, tatlı su da berraktır.

276. Zevk sahibinden başka kim anlayabilir? Onu bul! Tatlı su ile acı suyun farkını işte o anlar.

277. Zevk sahibi olmayan, sihri, mucizeyle mukayese ederek her ikisinin de esası hiledir sanır.

Mevlâna, bu beyitlerinde Kur’an-ı Kerim’de geçen birçok âyete işaret etmektedir; öyle ki:

“Peygamberleri, Allah’tan şüphe edilir mi dediler; gökleri ve yeryüzünü yaratandır o; suçlarınızı örtmek ve muayyen vakte dek size mühlet vermek için çağırmada sizi. Onlarsa, siz de dediler, bizim gibi insansınız, ancak, bizi atalarımızın taptıklarından vazgeçirmek istiyorsunuz; öyleyse apaçık bir delil gösterin bize.” (İbrâhim, 10)

“Bu ne biçim Peygamber, yemek yiyor, sokaklarda geziyor, ona bir melek indirilseydi de yanında bir korkutucu olsaydı.” (Furkân, 7)

“Kalpleri de oyuna dalmıştır da o zâlimler, fısıltıyla konuşarak bu da sizin gibi bir insandan başka bir mahlûk mu ki, göz göre göre büyüye mi kapılacaksınız derler.” (Enbiyâ, 3)

“Kavminin ileri gelenlerinden kâfir olanlar, bu dediler, sizin gibi bir insandan başka bir şey değil, size üstün olmayı dilemekte ve Allah isteseydi melekleri indirirdi, fakat bizden önce gelip geçen atalarımız zamanında da böyle bir şey olduğunu duymadık biz.” (Müminûn, 24)

“Bu da, peygamberlerinin, apaçık delillerle onlara geldikleri hâlde onların, bir insan mı bize doğru yolu gösterecek deyip de kâfir olmalarından ve yüz çevirmelerindendir ve Allah da onlardan müstağni olduğunu göstermiştir ve Allah, müstağnidir ve hamde layık, odur.” (Tegâbun, 6)

“Onlar, siz demişlerdi, ancak bizim gibi insansınız ve rahman da hiçbir şey indirmemiştir, siz, ancak yalan söylemektesiniz.” (Yâsîn, 15)

İşte Mevlâna şöyle buyurur: “Ey yolcu, ne kaybettin, ne arıyorsun? Allah’ı mı kaybettin? Allah’ı mı arıyorsun? O, sensin…”

Şems-i Tebrizî de, “Musa, İsa, İbrahim, Nuh, Havva, Asiya, Hıdır, İlyas, Firavun, Nemrut ve başkaları hep sendedir. Sen sonsuz bir âlemsin yerlerin göklerin ne yeri var? Allah buyurmadı mı: ‘Göklerim ve yerlerim beni kapsayamaz, ben belki mümin bir kulumun kalbine sığarım.’ Yani beni semâlarda bulamazsın, arş üzerinde bulamazsın! Ben, insan-ı kâmilin gönlündeyim” der.

Hasan Dede de diyor ki: “Aklı olan, Allah’ı kendinde arar. Allah’ı aramak için kendi dışında bir adım atarsa kâfir olur. Çünkü Allah bizden ayrı değildir. Allah, ‘Ben size şah damarınızdan daha yakınım’ demiyor mu? Allah’ın zâtı insandadır. Ama hangi insanda? Tabî ki, kâmil insanda.”

Nitekim, Mevlâna bir hikâyeyle bizlere şöyle bir misâl verir ve der ki: “Allah nuru, seni tamamiyle senden alır… sen aşağılarsın, onun sözü üstün olur. Kur’an, gerçi Peygamber’in dudağından çıkar ama kim Allah söylemedi derse kâfirdir. Kendinden geçiş hümâsı uçmaya başlayınca Bayezid söze koyuldu. Aklı, şaşkınlık seli kaptı götürdü… o sözü evvelce söylediğinden daha zorlu söyledi. ‘Hırkamda, varlığımda Allah’tan başka bir şey yok… yerde gökte nice bir arayıp durursun?’ dedi. Dervişler deli divâne oldular… bıçaklarını tertemiz bedenine sapladılar. Her biri Girdekûh mülhitleri gibi pervâsızca Pîrlerine bıçak saplamaya koyuldular. Fakat şeyhe kılıç vuranın kılıcı, tersine dönüyor kendisini yaralıyordu. O hünerli şeyhin vücudunda bir eser bile görünmüyordu. Fakat dervişler perişan oldular, kanlara battılar. Boynuna bıçak saplayanın kendi boynu kesildi, ağlaya inleye yıkılıp öldü. Göğsünü yaralayanın göğsü yarıldı, ebedî bir surette geberip gitti. O sahipkıranın mertebesini bilen ise onu yaralamaya hiç yeltenmedi, böyle şeye gönül vermedi. Yarı aklı onun elini bağladı; canını kurtardı… yoksa o da kendisini perişan ederdi.”

İşte bu yüzden, ‘acı su da, tatlı su da berraktır; zevk sahibinden başka kim anlayabilir? Onu bul! Tatlı su ile acı suyun farkını işte o anlar.’

Rubâi:

“Allah’ı kim tanır?.. İnkârdan kurtulan kimse. 

İnkârdan kim kurtulmuştur?.. Elest meclisinde, Hakk’a karşı ruh zerrelerinin ‘Evet, Rabbimizsin’ cevabının özünü gören aşık…”

Bakkal ve dudunun hikâyesi, dudunun dükkândaki gülyağlarını dökmesi.

247. Bir bakkal vardı, onun bir de dudusu vardı. Yeşil, güzel sesli ve söyler bir duduydu.

248. Dükkânda dükkân bekçiliği yapar; bütün alışveriş edenlere hoş nükteler söyler, latîfeler ederdi.

249. İnsanlara hitâb ederken insan gibi konuşurdu dudu gibi ötmede de mahâreti vardı.

* Efendisi, bir gün evine gitmişti. Dudu, dükkânı gözetiyordu.

* Ansızın fare tutmak için bir kedi, dükkâna sıçradı. Duducağız can korkusundan,

250. Dükkânın başköşesinden atıldı, bir tarafa kaçtı; gülyağı şişesini de döktü.

251. Sahibi, evden çıkageldi. Tâcircesine huzuru kalple dükkâna geçti oturdu.

252. Bir de baktı ki dükkân yağ içinde, elbisesi yağa bulaşmış. Dudunun başına bir vurdu; dudunun dili tutuldu, başı kel oldu.

253. Dudu, birkaç günceğiz sesini kesti, söylemedi. Bakkal nedâmetten ah etmeye başladı.

254. Sakalını yolmakta, “Eyvah” demekteydi; “nimet güneşim bulut altına girdi;

255. O zaman keşke elim kırılsaydı; o güzel sözlünün başına nasıl oldu da vurdum?”

256. Kuşu, yine konuşsun diye yoksullara sadakalar vermekteydi.

257. Üç gün, üç gece sonra şaşkın ve meyûs, ümitsiz bir hâlde dükkânda otururken,

258. Ve binlerce gussaya, gama eş olup bu kuş acaba ne vakit konuşacak; diye düşünüp dururken,

259. Ansızın tas ve leğen dibi gibi tüysüz kafasıyla bir Cevlâkî geçiyordu.

260. Dudu, hemencecik dile gelip akıllılar gibi dervişe bağırdı:

261. “Ey kel, neden kellere karıştın; yoksa sen de şişeden gülyağı mı döktün?”

262. Onun bu kıyasına halk gülmeye başladı. Çünkü dudu, hırka sahibini kendisi gibi sanmıştı.

263. Temiz kişilerin işini kendinden kıyas tutma, gerçi yazıda şîr, şîre benzer.

264. Bütün âlem bu sebepten yol azıttılar. Tanrı abdallarından az kişi âgâh oldu.

Abdülbâki Gölpınarlı, Mesnevi’nin bu ikinci hikâyesi hakkında, “İlk hikâye münâsebetiyle anlatılan bu hikâye, hekimin kuyumcuyu öldürmesinin bir ilhâm neticesi olduğunu, görünüşte kötü olan bazı şeylerin gerçekte doğru ve yerinde bulunduğunu bildirmek için söylenmiştir. Mevlâna, akla dayanan kıyasın karşısındadır; ileride buna ait daha birçok hikâyeler gelecek ve bu inanç açıklanacaktır. Gülyağı şişelerini döken dudu kuşunun başına vurulunca kel oluşu, dilsiz bir hâle gelişi, bir müddet sonra bir Kalenderî’yi, onun usturayla traş edilmiş başını görünce, kendisinin başına vurulduğunu hatırlayıp, sen de gül şişelerini mi döktün, demesi, kuşun, kendi aklınca bir kıyas yapmasıdır. Kıyas herkesin görgüsüne, bilgisine, çevresine göre değişebilir; bu bakımdan gerçeği tam olarak izhâr edemez” diye buyurur.

Ve ayrıca hikâyede geçen Cevlâkî ile ilgili de şu bilgileri verir: “Cevlâkî, Kalender, Kalenderî demektir. Calk, Arapçada baş traş etmek mânâsındadır. Cavlak, Arapça ve Farsçada hurç ve heybe yapılan palasa denir; cuvâlık, ipten, kıldan dokunan abaya verilen isimdir ki, bu libası, Kalenderîler giyerler. Kalenderîlerin şiârı, çehâr-darb (dört vuruş) olmak, yâni saçlarını, sakallarını, bıyıklarını, kaşlarını usturayla traş etmektir.” 

Mevlâna, bir gün traş olurken, berberin kendisine, “Sakalını nasıl keseyim?” diye sorması üzerine, “Erkekle kadın farkedilinceye kadar” diye cevap vermiş ve şu sözleri söylemiştir:

“Kalenderîlere gıpta ederim; hiç sakalları yoktur. İnsanın sakalının az oluşu, kutluluğuna delâlet eder; sakal erkeğin ziynetidir ama uzun ve çok oluşu da insana benlik verir; buysa adamı helâk eden şeylerdendir.”

Nitekim, hikâyede de Mevlâna, dudu kuşunun yeşil tüyleri ve sesinin güzelliği ile böbürlenerek, aklının (fare), hayallere (kedi) kapılması sonucunda gülyağı şişesini (muhabbet) kırmasını; bunun neticesinde dükkân sahibinden yediği tokatla dilinin tutulmasını ve kel kalmasını; sonrasında ise bu hâliyle kendisini, Hakk’ta fânî olmuş Cevlâkî’ye (derviş) benzeterek kıyas edişini dile getirmektedir. 

Hasan Dede, bu hikâyede Mevlâna’nın üzerinde durduğu ‘kıyas’la ilgili olarak şöyle bir misâl verir…

“Âdem sıfatında hem Hazreti Muhammed, hem Ebu Cehil var. Nasıl belli olacak? Biri benlikte, küfürde; öbürü hep tevazûda, lütûftadır; buradan anlaşılır. Allah erleri daima tevazûdadır, yokluktadır. Onların her sözü bilinçlidir, irşâttır. Allah’ı insanın dışında tutmaz, daima Allah’la insanı birleştirir. Allah hep rahmettir. O’nun rahmeti Hazreti Muhammed’de tecelli etmiştir. Siz düşünün, eğer kötü huylarınız varsa, onları yavaşa yavaş Hakk’ın bir dostuyla, onun güzel huylarıyla güzelleştirin.”

Nitekim, Hazreti Muhammed Efendimiz bir hadîsinde, “Bir kişinin Allah’tan korkması ilim olarak ve nefsini beğenmesi de, cehil alâmeti olmak üzere, kendisine yeter” diye buyurmaktadır.

Zamanın birinde adamın çok âsî bir oğlu varmış. Adam oğlunun bu hâline üzülür, “Sen adam olamazsın” dermiş. 

Çocuk, büyümüş, tahsilini tamamlamış, gün gelmiş şehrin vâlisi olmuş. Babasını yanına çağırtıp, “Bak baba, bana adam olamazsın, derdin hep. Bak işte ben vâli oldum” demiş. 

Babası oğluna şöyle bir bakmış ve, “Evet” demiş, “Vâli olmuşsun ama mâlesef adam olamamışsın.” 

“Bütün dâvâ, edebîyete yönelmek, insanlık terbiyesi alarak, insan gibi yaşamak, insan gibi konuşmak, insan gibi bu âlemden göç ettikten sonra, rahmetle anılır olmaktır” der Hasan Dede.

‘Şîr’, hem arslan hem de süt anlamına gelir, fakat isimlerin aynı olması mânâlarının da aynı olması demek değildir.

“Hazreti Muhammed Efendimiz de toplumda bir beşer gibi görünüyordu, oysa o, iç âlemi sonsuz güzelliklerle dolu bambaşka bir varlıktı. Mâlesef insanlar onun sadece dış suretine baktılar, iç âleminin derinliklerine inmediler” der Hasan Dede, “Toplumumuz onu iyi tanısa kimseye fiske vurmaz, kimseye kötü bakmaz, incitmez, hor hakîr görmez, tam mânâsı ile Muhammedî olur. Allah hiçbir zaman insanlığa kötülük ihsan etmez. Fakat insan Allah’a yüz tutmadığı için, yâni onun habîbi Hazreti Muhammed’e yüz tutmadığı için, kendisini kötülüklere atar ve Allah buna üzülür, nasıl üzülür, Peygamberi üzüldüğü için üzülür… Çok çalışmamız, uykudan uyanmamız lazım. Gözler açık ama uyuyoruz. Hazreti Muhammed, Ehlibeyt, Hazreti Mevlâna ve bütün Evliyâullah gözümüzü açmaya, bizleri uyandırmaya, aydınlığa sürüklemeye geldiler. Aklını kullanmadan, kör gibi yaşamak bizim suçumuz.”

Ne güzel söyler Hazreti Muhammed Efendimiz…

“Gâfiller arasında Allah’ı bilerek zikreden; kuru ağaçlar arasında bulunan yeşil fidana, ölüler arasında canlı olana ve harpte kaçanlar arasında arslan gibi savaşana benzer.”

İşte Mevlâna da buyuruyor… ‘Bütün âlem bu sebepten yol azıttılar. Tanrı abdallarından az kişi âgâh oldu.’

“Biz, Allah’a gönül vermişiz. O, bize ne kadar acılar da verse, biz yine, Allah deriz, başka bir şey demeyiz.” Hasan Çıkar Dede

230. Padişah o kanı şehvet uğrunda dökmedi. Sûizanda bulunma, münâkaşayı bırak!

231. Sen onun hakkında kötü ve pis iş işledi deyip fenâ bir zanda bulundun. Su süzülüp durulunca, berrak bir hâle gelince bu berraklıkta bulanıklık ve tortu kalır mı, süzülüş suda tortu bırakır mı?

232. Bu riyâzetler, bu cefâ çekmeler, ocağın posayı gümüşten çıkarması içindir.

233. İyinin, kötünün imtihanı, altının kaynayıp tortusunun üste çıkması içindir.

234. Eğer işi Tanrı ilhâmı olmasaydı o, yırtıcı bir köpek olurdu, padişah olmazdı.

235. Şehvetten de tertemizdi, hırstan da, nefs isteğinden de. Güzel bir iş yaptı, fakat zâhiren kötü görünüyordu.

236. Hızır, denizde gemiyi deldiyse de onun bu delişinde yüzlerce sağlamlık var.

237. O kadar nur ve hünerle beraber Musa’nın vehmi, ondan mahcuptu; artık sen kanatsız uçmaya kalkışma!

238. O, kırmızı güldür, sen ona kan deme. O, akıl sarhoşudur, sen ona deli adını takma!

239. Onun muradı Müslüman kanı dökmek olsaydı kâfirim, onun adını ağzıma alırsam!

240. Arş kötü kişinin övülmesinden titrer; suçlardan ve şüpheli şeylerden korunan kişi de kötü methedilince, metheden kişi hakkında fenâ bir zanna düşer.

241. O padişahtı, hem de çok uyanık bir padişah. Has bir zâttı, hem de Tanrı hası.

242. Bir kişiyi böyle bir padişah öldürürse onu, iyi bir bahta eriştirir, en iyi bir makâma çeker, yüceltir.

243. Eğer onu kahretmede yine onun için bir fayda görmeseydi; o mutlak lütûf, nasıl olur da kahretmeyi isterdi?

244. Çocuk, hacamatçının neşterinden titrer durur, esirgeyen ana ise onun gamından sevinçlidir.

245. Yarı can alır, yüz can bağışlar. Senin vehmine gelmeyen o şey yok mu? Onu verir.

246. Sen kendince aklından bir kıyas yapmaktasın ama çok, pek çok uzaklara düşmüşsün; iyice bak!

“Bazen maşuk, aşığa oyun eder, türlü türlü yollarla sınar. Bunun sebebi gerçek aşıkla, aşık olmayanı birbirinden ayırmak içindir. Çünkü o, has aşıklar ister. Her rüzgârda savrulan yaprak gibi olanı uzaklaştırır” der Hasan Dede.

Hazreti Şems de, Mevlâna’nın putlarını kırmak için onu türlü imtihanlara tâbî tutmuştur. Bu imtihanların başında; Hazreti Şems’in Mevlâna’yı meyhâneye göndermesi ve bir testi şarap almasını istemesi gelir; hikâye şöyle gelişir…

Bir gün Hazreti Şems, Mevlâna’dan meydandaki meyhâneye gitmesini ve kendisine bir testi şarap alıp getirmesini ister. Hazreti Mevlâna o güne kadar hiçbir meyhâneye girmemiş, şarap da ağzına koymamış; ama diğer taraftan Şems’e de ikrâr vermiş, gitmese olmaz. 

Böylelikle Mevlâna meyhânenin yolunu tutar ve meyhâneye girer. 

Meyhâneci karşısında Mevlâna’yı görünce çok şaşırır, “Buyrun Mevlâna Hazretleri, bir şey mi istediniz?” diye sorar. 

Hazreti Mevlâna, “Bir testi şarap isteyecektim” diye sıkılarak cevap verir.

Meyhâneci, afallamış bir hâlde bir testi şarabı Hazreti Mevlâna’ya ikrâm eder. Mevlâna şarabı alır ve meyhâneden çıkar; sokakta kimse elindeki şarabı görmesin diye de şarabı cübbesinin altına saklar. Fakat, tam kalabalık halkın arasından geçerken, testi kayar, yere düşer ve kırılır. Her yer şarap olur. Etraftaki halk da bunu görünce aralarında söylenmeye ve ileri geri konuşmaya başlarlar. Biri der, “Mevlâna şarap mı içiyormuş”, öbürü der, “Yazıklar olsun, biz kime inanmışız, kime iman edip sözlerini dinlemişiz!”

Mevlâna’nın canı bu duyduklarına çok sıkılır. Eve dönünce, üzüntüden sakalları titreyerek çıkar Şems’in karşısına. Hazreti Şems, Mevlâna’nın bu hâlini görünce gülerek sorar, “Hayırdır Mevlâna nedir bu hâlin?” 

Hazreti Mevlâna başına gelenleri olduğu gibi anlatır. Tabî ki Şems Hazretlerine her şey malûm, “O şişeyi gayb âleminden ben düşürdüm” der, “Şimdi söyle bana, seni halkın mı sevmesini istersin, yoksa Hakk’ın mı?” 

Mevlâna, “Hakk’ın sevmesini isterim” diye yanıt verir. Bunun üzerine Hazreti Şems, “Ben de bunu seni halktan uzak etmek için yaptım” der. 

Hazreti Şems, Mevlâna’yı buna benzer daha birçok imtihanlara tutmuştur. 

Hasan Dede der ki: “Mevlâna, ‘Beni öldüren bende dirildi’ diye buyurur; bu çok mânâ dolu bir sözdür. Çünkü Şems olmak kolay değildir, herkes Şems’i taşıyamaz. Bir insan putlarını kırmadıktan sonra hakiki kimliğine ulaşamaz. Mevlâna, Hazreti Şems’in elinde piştikten sonra varlığı tamamiyle Şems oldu ve bir güneş gibi parladı… İnsanlık yolu, çok ince bir yoldur ve bu yolda nefsimiz bizim en büyük düşmanımızdır. Evet, düşmanımızdır ama, eğer biz ona uymazsak, o bize uymak zorunda kalır; en sonunda tamamiyle tertemiz ve güzel bir hâle gelir, dirilişe ulaşır.”

Rubaî:

“Güzelim aşkın, kan dökmeye kasdetti mi, canım, beden kafesinden uçar gider…

Şekerlere benzeyen dudaklarını öpme suçunu işlemeye imkân bulan, bu günâha girmezse kâfir olur.”

Kuyumcuyu öldürme ve zehirlemenin Tanrı emriyle olup padişahın isteğiyle olmadığı.

222. O adamın, hekimin eliyle öldürülmesi, ne ümit içindi, ne korkudan dolayı.

223. Tanrı’nın emri ve ilhamı gelmedikçe hekim, onu padişahın hatırı için öldürmedi.

224. Hızır’ın, o çocuğun boğazını kesmesindeki sırrı halkın avam kısmı anlayamaz.

225. Tanrı tarafından vahiy ve cevaba nâil olan kişi her ne buyurursa o buyruk, doğrunun ta kendisidir.

226. Can bağışlayan kişi öldürse de câizdir. O, naiptir, eli Tanrı elidir.

227. İsmail gibi onun önüne baş koy. Kılıcının önünde sevinerek, gülerek can ver.

228. Ki Ahmed’in pak canı, Ahad’la nasıl ebedîyse senin canın da ebede kadar sevinçli ve gülümser bir hâlde kalsın.

229. Aşıklar, ferâh kadehini, güzellerin elleriyle öldürüldükleri vakit içerler.

Pîrimiz Mevlâna’nın, 222. beyitte, Kur’an-ı Kerim’in bazı âyetlerine işaret ettiğini belirten Abdülbâki Gölpınarlı şu açıklamayı yapıyor: “Bakara sûresinin 38. âyetinde, Allah’ın hidâyetine uyanların, Allah tarafından gönderilen Peygamberin izinde yürüyenlerin korkudan, hüzünden emîn oldukları beyân buyrulmaktadır. Korku ve hüzün, umduğunu elde edememekten, elde edemeyeceğini sanmaktan meydana gelir. İstediğini elde edeceği kendisine müjdelenen, inanan ve iyi işlerde bulunansa korkudan da emîn olur, hüzünden de.”

224. beyitteyse, Kehf sûresinde geçen Musa ile Hızır kıssasına işaret eder Mevlâna. 

Yine Abdülbâki Gölpınarlı’nın anlatımına göre, “Bu kıssada Musa Peygamber, genç arkadaşına, ‘Ben iki denizin kavuştuğu yere kadar durmadan gideceğim; yahut da bu uğurda yıllarca uğraşacağım’ der ve iki denizin kavuştuğu yere varırlar; fakat yiyecekleri balığı unutmuşlardır. Balık dirilir, suya atlar; bir müddet iz bırakarak gider, sonra denizde görünmez olur. Balığın dirilmesine sebep, oradaki bir kaynağın suyundan bir katrenin balığa damlamasıdır. Bu su, ‘Ab-ı Hayat’tır. Musa Peygamber de zâten bu belirtiyi bekliyormuş. İşte buydu aradığımız der ve geri döner. Derken Tanrı’nın, kendi katından bilgi bellettiği bir kulu bulur; bu kul Hızır’dır. Musa, ondan, Tanrı’nın bellettiği bilgiden kendisine de belletmesini ister. Hızır, sen dayanamazsın buna der. Musa dayanacağını söyler; bunun üzerine Hızır, ben sana bildirmedikçe benden göreceğin şeyleri sorma deyip vaad alır Musa’dan. Yola düşerler; bir gemiye binerler; gemi sahibi bunlardan para-pul istememiştir. Hızır, gemi yol alıp giderken gemiyi delmeye koyulur. Musa, ne diye deliyorsun gemiyi, içindekileri boğacaksın deyince, Hızır, dayanamazsın demedim mi sana der. Musa, bir daha bir şey söylemem deyip susar. Varacakları yere varırlar ve gemiden çıkarlar. Hızır, yolda oynayan çocuklardan birini tutar, öldürür. Musa, kimseyi öldürmemiş, hem de ergenlik çağına bile gelmemiş bir çocuğa ne diye kıydın der. Hızır yine, sana dayanamzsın demedim mi deyince Musa tekrar özür getirir; bundan böyle bir şey dersem arkadaş etme beni kendine der. Bir köye varırlar; köylülerden yiyecek isterler; köylüler vermezler. Giderlerken yıkılmak üzere olan bir duvarı eliyle sıvazlar, düzeltir Hızır. Musa bunu parayla yapsaydın da bir şey alıp yeseydik deyince Hızır, artık ayrılık der; ancak yaptığım şeylerin hikmetini anlatayım sana: 

İlerde zâlim bir padişah var; yeni, kusursuz gemileri zaptediyor. Gemiyi zaptetmesin diye deldim. O çocuk, yaşarsa kâfir olacaktı; azgın olacaktı; anası babası mümindi. Onu öldürdüm, suçtan kurtardım; Allah o anaya babaya hayırlı bir evlât verecek. Duvar, yetim iki oğlanın bahçe duvarıydı; babaları temiz bir kişiydi. Duvarın dibine, onlar için para gömmüştü. Duvar yıkılsaydı paralar meydana çıkacaktı, çocukların hakları eller eline geçecekti; duvarı da bunun için düzelttim.”

Hazreti Mevlâna bir kasîdesinde, efendisi Hazreti Şems’e hitâben şöyle buyurur: “Sen baştan başa cansın, yâhut zamanın Hızır’ı, yâhut da ab-ı hayat. Onun için de halktan gizlenmedesin.”

Nitekim bu anlatımlara göre, Hızır, mürşid-i kâmili temsîl etmektedir ki, Hasan Dedemiz, kâmil bir mürşidin her sözünün Hakk olduğunu ve onun canlı Kur’an olduğunu belirtir ve şöyle der: “Hazreti Muhammed Efendimizin bendesi olan ve onun hâline bürünmüş olan mürşid-i kâmil kitâbî konuşmaz, hitâbî konuşur; yâni ezbere konuşmaz, onun bütün vücudunu Sevgilisi sarmıştır ve içinden ne doğarsa, yolcusuna onu sunar. Yolcusunun cemâline bakar, gönlünü okur ve ona göre konuşur. Kur’an onunla dile geldiği için o, canlı Kur’an’dır. Kalbi yani gönlü, Allah’ın evidir. Onu seyretmek Hakk’ı seyretmektir, Hakk’ı dinlemektir. İşte Allah, o elçiden dile geliyor. Oradan tebliğler sunuyor, ama o tebliğler sana ağır geliyor, kaçıyorsun. Kaçma! O tebliğleri yerine getir ki, Hakk senden de yüzünü göstersin.”

Velhâsıl, Hazreti Mevlâna da, ‘Tanrı tarafından vahiy ve cevaba nâil olan kişi her ne buyurursa o buyruk, doğrunun ta kendisidir’ diyor ve ‘Can bağışlayan kişi öldürse de câizdir. O, naiptir, eli Tanrı elidir. İsmail gibi onun önüne baş koy. Kılıcının önünde sevinerek, gülerek can ver. Ki Ahmed’in pak canı, Ahad’la nasıl ebedîyse senin canın da ebede kadar sevinçli ve gülümser bir hâlde kalsın’ diyerek bizlere nasihatte bulunuyor.

229. beyitte ise, Mevlâna, aşıkların, ferâh kadehini, güzellerin elleriyle öldürüldükleri vakit içtiklerini dile getiriyor ki, bu beyit fakire, Feridun bin Ahmed-i Sipehsâlâr’ın Mevlâna hakkındaki şu anlatımını hatırlattı:

“Bu âciz kul, kırk yıl boyunca, her biri asrın ileri geleni, dehrin kendisine uyulanı, zâhir ve bâtın bilgilerinde dünyanın eşi benzeri olmayanlarından olan, verâ ve takvâda eşleri bulunmayan önder ve aşıklarla birlikte Mevlâna’nın huzurunda geceyi gündüze, gündüzü geceye kattık ve yedi seyyâre gibi kendi kutbu etrafında başsız ve ayaksız bir vaziyette döndük. Hayret odur ki: Benim gibi ikibin aşıkı derdinden öldürdü de parmakları kimsenin kanından kirlenmedi.”