“Gel bana seslen; seslen de aşk yolunda benim parça parça olmama yardım et!” Mevlâna
Mustafa, bir hemdem elde etmek için geldi; “Kellimini yâ Humeyrâ” dedi.
“Ey Humeyrâ! Nalı ateşe koy da bu dağ, lâl hâline gelsin” buyurdu.
Humeyrâ kelimesi, müennestir, can da müennes semâîdir. Araplar, cana müennes demişlerdir.
1970. Fakat canın müenneslikten pervâsı yok. Çünkü ruhun ne erkekle bir alâkası var, ne kadınla!
Müzekkerden de yükselir, müennesten de. Bu, kurudan, yaştan meydana gelen ruh değildir ki.
Bu can, ekmekten kuvvetlenen, yâhut gâh şöyle, gâh böyle bir hâle gelen can değildir.
Bu ruh, hoşluk verir, hoştur, hoşluğun ta kendisidir. Ey maksadına erişmek için vesîlelere başvuran! Hoş olmayan, insanı hoş bir hâle getirmez.
Sen şekerden tatlı bir hâle gelsen bile o tat, bazen senden gidiverir, bu mümkündür.
1975. Fakat fazla vefâkârlık sebebiyle tamamen şeker olursan buna imkân yoktur. Nasıl olur da şekerden tat ayrılır, imkân var mı?
Ey hoş arkadaş! Âşık, hâlis ve saf şarabı, kendisinden bulur, onunla gıdalanırsa bu makâmda artık akıl kaybolur.
Aklı cüzî, sırra sahip gibi görünürse de hakîkatte aşkı inkâr eder.
Zekîdir, bilir; fakat yok olmamıştır. Melek bile yok olmadıkça şeytandır.
Aklı cüzî, sözde ve işte bizim dostumuzdur. Ama hâl bahsine gelirsen orada bir hiçten, bir yoktan ibârettir.
1980. Varlıktan fânî olmadığı için o, hiçtir, yoktur. Kendi dileğiyle yok olmayınca nihâyet zorla, istemediği hâlde yok olacaktır. Bu da ona yeter.
Ahmed Avni Konuk, ruhu şâd olsun, bu beyitlerin tefsîrinde şöyle buyurur: “Kitap sahibi âlimlerin tatbîklerinden biri şudur ki: Kaçan bir kölenin veya serkeş bir mâşukun ismini bir yeni nal üstüne yazıp ateşe koyarlar; derhâl o köle geri döner ve o mâşuk dahî âşıkına mutî ve münkâd olur imiş. Binâenâleyh bu beyitte de nalı ateşe koymak tâbirinde bu teshîre işaret buyrulur. Yâni, Hazreti Pîr demek istemiştir ki: Hakîkat-i Muhammedîye’nin gizli sırlarının âşikâr olmasıyla meydana gelen istiğrâkın kalkması ve ahkâmın devamı için ‘nal’a benzeyen sureti ateşe koy; senin lâl’e benzeyen suretin olan bu dağdan din nuru ve hikmetler yansısın.”
Nitekim Hazreti Muhammed Efendimiz, selâm olsun üzerine, çok fazla dünya işleriyle meşgul olduğu zamanlarda da, sesi güzel olan Bilâl-i Habeşî’den, “Ey Bilâl, bizi dinlendir!” diye buyururlardı.
Hazreti Pîr Efendimiz, selâm üzerine olsun, yukarıdaki beyitlerinde, “Humeyrâ kelimesi, müennestir, can da müennes semâîdir” diye buyuruyor ve devamında da, “Fakat canın müenneslikten pervâsı yok. Çünkü ruhun ne erkekle bir alâkası var, ne kadınla!” diye açıklıyor. Yâni, kadında ve erkekte varolan , kadına ve erkeğe can veren ruhun, ne kadınlıkla ne de erkeklikle bir alâkası olmadığını vurguluyor.
Nitekim Hasan Dede, selâm üzerine olsun, “Mevlevîlikte ayrım yoktur” der ve şöyle devam eder: “Bizler, kadına da erkeğe de insan sıfatıyla bakarız. Âdem’den maksat, insandır. Hepimiz Âdem’in evlâtlarıyız. Hazreti Mevlâna, insana çok önem vermiştir; hattâ insanı Tanrı sıfatına koymuştur. Allah’ı kendinde bulan insandan daha mukaddes bir varlık yoktur. O, her şeyin, hattâ meleklerin bile üstündedir.”
Ve Yüce Pîr Mevlâna, sonraki beyitlerinde de, bu ruhun, yâni canın, ekmekle beslenmediğini, ruh gıdası olan mânevîyatla beslendiğini ve bunun da ancak aşkla mümkün olacağını belirterek, asıl olan hoşluğu ve o mânevî sarhoşluğu insanın kendinde bulması gerektiğini söylüyor.
‘Ey hoş arkadaş! Âşık, hâlis ve saf şarabı, kendisinden bulur, onunla gıdalanırsa bu makâmda artık akıl kaybolur. Aklı cüzî, sırra sahip gibi görünürse de hakîkatte aşkı inkâr eder.’
Hazreti Şems Efendimiz de, selâm olsun üzerine, ne güzel söyler: “Her insanoğlunda bir benlik vardır, insan sonunun neye varacağını önceden görse idi, hiç benlik dâvâsına girer miydi? Muhakkak ki sakınırdı. Ama önceden sonunu göremedi. İşte Peygamberlerin sultanı ve sonuncusu olan Hazreti Muhammed’in üstünlüğü buradadır. Âşık, benliğini sevmek sevdâsından kendini kurtarırsa sevilen ve istenilen sevgili de benlik sevdâsından vazgeçer.”
Kasîde:
“Git, şu rebâb çalan kişiye de ki: ‘Rebâbının sesi ile mest olmuş, kendinden geçmiş kişiler sana selâm ediyorlar!’ Yalnız rebâbçıya değil, o su kuşuna da mest olmuş kişilerin sana selâmı var!’ de! Yâni, sevgi denizine dalmış Hakk âşıklarına da mest olmuş kişilerin selâmını götür!
Sonra, o sakîlik eden beye de; ‘Mest olmuş kişiler sana selâm ediyorlar!’ de de, o ebedî olan ömre de; ‘Kendinden geçmiş kişilerin selâmı var!’ de!..
İnsanlan birbirine kırdıran o savaş emîrine, o kargaşalığa, o sevdâya, o sevdâlıya; ‘Kendinden geçmiş kişilerin sizlere selâmı var!’ de!
Nurlu, güzel yüzünü görünce ayın bile utandığı dilbere; ‘Sana mest olmuş kişilerin selâmı var!’ de!
‘Ey gönlün rahatı, huzuru! Kendinden geçmiş kişiler sana selâm ediyorlar!’ de!
Ey canın canına can olan; mest olmuş kişilerin sana selâmları var! Ey bu dünyada görülen güzeller, güzellikler, ötelerde bulunan daha da güzeller, güzellikler; kendilerinden geçmiş kişilerin sizlere selâmları var!
Ey arzuların arzusu, ey isteklerin isteği, ey canların canı, ey güzellerin güzeli; yüzündeki perdeyi kaldır; kendinden geçmiş kişilerin sana selâmları var!”