“Aşık oldum sana ey gonca dehen,
Sönmez ateşlere yaktın beni sen…” Mehmet Sâdi Bey
Senin yüzünü gördüm de mihnetten kurtuldum; senin ırmağında köpükten, tortudan arındım.
Bu eyvah demeler, bu acınmalar onu görmek, peşin ve elde olan kendi varlığından kesilmek hayaliyledir.
Tanrı’nın gayretiydi bu, Tanrı buyruğuna çare bulunmaz; bir gönül göster ki Tanrı buyruğundan yüzlerce parça olmamış olsun!
Kıskançlık da, gayret de, her şeyden gayrı olan; vasfı söze ve sese sığmayan Tanrı gayretidir. (Kendisinden başka her şeyi kıskanır.)
1710. Ah, keşke gözyaşım deniz olsaydı da o güzel dilberimin yoluna saçaydım!
Benim dudum, benim anlayışlı kuşum; düşüncelerimin, sırlarımın tercümanı!
Rızkını vereyim, vermeyeyim… benim enîsimdi. İlk söylenen sözlerden onu hatırlarım, benimle ezelî bir aşinâdır.
O öyle bir duduydu ki sesi, vahiyden gelirdi; varlığı, varlık meydana gelmeden önceydi.
O dudu, senin içinde gizlidir. Sen, bunun ve onun üzerinde, onun aksini görmüşsün.
1715. O kuş, senin neşeni alır, fakat yine sen ondan neşelenirsin. Onun yaptığı zulmü, adâlet gibi kabul edersin.
Ey ten uğruna canını yakıp duran! Canını yaktın, tenini aydınlattın.
Ben yandım, kavını tutuşturmak isteyen bana gelsin, benden tutuştursun da çerçöpü alevlesin, yaksın!
Kav, ateş alma kabiliyetindedir, şu hâlde ateşi cezbeden kavı al!
Vah vah vah; yazıklar olsun… Öyle bir ay bulut altına girdi!
1720. Nasıl bahsedeyim? Gönül ateşi şiddetle alevlendi; ayrılık arslanı çıldırdı, kan döker bir hâle geldi.
Ayıkken bile titiz ve sarhoş olan, kadehi ele alınca nasıl olur?
Anlatılamayacak derecede sarhoş olan bir arslan, çayırlığa gelince oraya yayılmış yeşilliklerden neşelenir, sarhoşluğu büsbütün fazlalaşır.
Yüce Pîr Hazreti Mevlâna, selâm olsun üzerine, bu beyitlerinde, dudu teşbîhi ile, insan-ı kâmile işâret etmektedir ki, ruhu şâd olsun, Ahmed Avni Konuk bununla ilgili şu yorumu yapar: “O, öyle bir insan-ı kâmildir ki, onun kelâmı ilâhî telkinlerdir; onun velâyetinin ibtidâsı, vücud-ı izâfî âleminin ibtidâsından evveldir. Yâni suretler âleminden üstün olan ayân-ı sâbite âlemindedir. İnsan-ı kâmilin ilâhi telkinlerine ‘vahiy’ tâbiri câizdir; zîrâ kâmil, ilm-i nebevînin vârisidir ve onların kalblerine nâzil olan ilâhi telkinler Kur’ân’dan gayri değildir; ve Kur’ân-ı Kerîm kıyâmete kadar kâmillerin kalblerine indirilmiştir. ‘O dudu, senin içinde gizlidir. Sen, bunun ve onun üzerinde, onun aksini görmüşsün.’ Yâni o insan-ı kâmilin tasarrufu senin kalbinde ve bâtınında gizlenmiştir. Sen, bunun ve onun, yâni kalbinin ve ruhunun üzerinde, onun aksini görmüşsün… İnsan-ı kâmil, senin kalbinde tasarruf edip, nefsindeki neşe ve sevinci ortadan kaldırır ve yerine yumuşaklık ve duygusallık getirir; sen ise bu hâlden sevinçli ve hoşnut olursun. Ve onun nefse zulümden ibâret olan fakr, sükûn ve riyâzet ile olan emrini adâlet gibi kabul edersin. Ey insan-ı kâmilin, nefse zulüm ile olan emrini kabul etmeyen sâlik! Tenine hoş gelen şeyleri verdin ve cismin hazzı için canını yaktın ve harâb ettin; canını yakıp eziyet çektin ve tenini kuvvetlendirip aydınlattın.”
Hazreti Pîr, bundan sonra buyuruyor ki: “Ben yandım, kavını tutuşturmak isteyen bana gelsin, benden tutuştursun da çerçöpü alevlesin, yaksın! Kav, ateş alma kabiliyetindedir, şu hâlde ateşi cezbeden kavı al!”
Nitekim, sahip olduğu ilmi şu üç söze bağlar Yüce Pîr Mevlâna: “Hamdım, piştim, yandım…”
Hasan Dede, selâm olsun üzerine, Hazreti Pîr’in bu sözlerini şöyle açıklar: “Eğer pişmeseydi Mevlâna, Mevlâna olamazdı. Peki Mevlâna bu sözüyle ne demek istemişti? ‘Hamdım’ dedi, yâni zâhirî ilmi tahsil ettim; şeref sahibi, ilim sahibi, gurur sahibi oldum, fakat bana bir fayda vermedi, demek istedi. Sonra, ‘Piştim’ dedi, yâni Şems, bana hakîkatte kim olduğumu, yâni ‘O’ olduğumu söyledi, ama ben bu noktada kalsaydım, benlikte kalmış olurdum, demek istedi. En sonunda da, ‘Yandım’ dedi, bu sözüyle de; Şems’i tanıdım piştim, yâni onda kemâlâta erdim; şimdi Şems uçtu gitti, ben yandım, demek istedi.”
Nitekim, sonraki beyitlerde şöyle devam eder Yüce Pîr…
‘Vah vah vah; yazıklar olsun… Öyle bir ay bulut altına girdi! Nasıl bahsedeyim? Gönül ateşi şiddetle alevlendi; ayrılık arslanı çıldırdı, kan döker bir hâle geldi…”
Ve Hazreti Şems-i Tebrizî ortadan kaybolunca şu kasîdeyi söylemiştir…
“Ey gönül yâri; yazıklar olsun! Birçok dertlerle, hasretlerle bizi bıraktın gittin!
Biliyorum; bizden ayrılmayı istemedin! Sızlandın, şikâyetler ettin; ama, faydası olmadı! İnsaf etmeyen, aman vermeyen hükme, emre uydun, geçtin gittin!
Her tarafa koştun; yanımızda kalmak için çareler aradın, bahaneler düşündün! Fakat, bir çare bulamadın, çaresiz bir hâlde gittin!
Güllerle dolu olan kucağın, ay gibi nurlu yüzün ne oldu? Nasıl oldu da hor ve hakîr bir hâlde bir altına gittin?
Dostların toplantılarından ayrıldın, seninle düşüp kalkanların arasından çıktın da, toprak altına, karıncalarla yılanlar arasına gittin!
O nükteli sözler, o güzel konuşmalar ne oldu? O ilahî sırlara aşinâ olan akıl ne oldu?
O elimizden tutan mübârek eller ne oldu? Meram bağlarına, o gül bahçelerine giden ayaklar ne oldu?
Nazik idin, lâtif idin; insanların gönüllerini kazanmasını, insanları sevmesini bilirdin! Şimdi tuttun, insanları sevmeyen, insanları yiyen toprak içine gittin!
Ne oldu? Nasıl bir fikre kapıldın da uzun, sapa, bozuk bir yola düştün gittin?
Sen, ağlaya ağlaya o yola düşünce, gökyüzü gözyaşı döktü; ay da, yüzünü tırmaladı, yırttı!
Gönlüm, kanlarla doldu; ne bileyim de, ne sorayım? Bâri, sen söyle; aceb; uyanık mı gittin?
Mademki bizi bırakıp gittin, acaba, Hakk aşıklarının, ermişlerin sohbetini mi seçtin; yoksa, aşktan mahrum mu kaldın?
İnkâr ederek mi gittin? Sana sordukları sorulara verdiğin o güzel, o tatlı cevapların ne oldu? Artık sustun, söylemekten vazgeçtin?
Bu, ne biçim ateştir; bu, ne biçim hasrettir? Ansızın yola düşen misafir gibi hiç haber vermeden çıktın gittin!
Nereye gittin ki, izin tozu bile belirmiyor? Bu sefer gittiğin yol, ne de kanlarla dolu yol ki, kin güderek çektin gittin.” (Dîvân-ı Kebîr, C. VI, 2648)
