Etiket: Evrensel Mevlana Aşıkları Vakfı

İlk 18 beyitten sonra Yüce Pir Mevlâna, 19. beyitten itibaren asıl metine giriyor ve insanın arınması için bu yolda öncelikle dünyevî bağlardan kurtulması gerektiğini ve bunun da ancak ilahî aşkla mümkün olabileceğini dile getiriyor ve şöyle sesleniyor bizlere…

19. Ey oğul! Bağı çöz, azâd ol. Ne zamana kadar gümüş, altın esiri olacaksın?

20. Denizi bir testiye dökersen ne alır? Bir günün kısmetini…

21. Hârislerin göz testisi dolmadı. Sedef, kanaatkâr olduğundan inci ile doldu.

22. Bir aşk yüzünden elbisesi yırtılan, hırstan, ayıptan adamakıllı temizlendi.

23. Ey bizim sevdası güzel aşkımız; şâd ol; ey bütün hastalıklarımızın hekimi;

24. Ey bizim kibir ve azâmetimizin ilacı, ey bizim Eflatunumuz! Ey bizim Calinusumuz!

25. Toprak beden, aşktan göklere çıktı; dağ oynamaya başladı, çevikleşti.

26. Ey aşık! Aşk, Tûr’un canı oldu. Tûr sarhoş, Musa da düşüp bayılmış.

Hazreti Ali Efendimiz buyuruyor ki: “Bir toplum vardır, sevab elde etmek için Allah’a kulluk eder; bu tâcirlerin ibâdetidir. Bir toplum da korkudan Allah’a kulluk eder; bu da kölelerin ibâdetidir. Bir bölük de vardır ki Allah’a şükretmek için kullukta bulunur; işte hürlerin ibâdeti budur.”

Abdülbâki Gölpınarlı, “Hürriyet, dünya ve ahiret, madde ve mânâ kayıtlarından kurtulmak, benlik ve bencillikten halâs olmaktır” diyor ve ekliyor, “Yalnız, dünya kayıtlarından kurtulmayı, işten güçten, çalışmaktan, kazanmaktan vazgeçmek, ahiret kayıtlarından kurtulmayı da ibâdetten, sevab ümidinden geçmek gibi ters bir anlayışla anlamamak gerektir.”

Nitekim Hasan Dedemiz de şöyle buyuruyor: “Dünyadan el çekmek, dünyadaki her işi bırakıp, bir kenara çekilip hiçbir iş yapmamak demek değildir. Dünyadan gerçek el çekiş; her şeyin içinde olarak hiçbir şeye bağlanmamak, dünyevî istek ve arzulardan uzak durmaktır, onlara kalbimizde yer vermemektir. Kâinattaki her canlı ve her insan yaşamını sürdürebilmek için çalışmak ve çaba göstermek zorundadır, bu ilahî yasanın gereği ve doğanın kuralıdır. Asıl yiğitlik bunu başarabilmektir. Yoksa kendini dünyadan tamamen uzak tutan, istese de istemese de hiçbir şey yapamaz. Onun için herkesin içinde yaşayarak, her şeyin içinde olarak, Allah rızası için en iyi olanı yapmaya gayret göstererek, topluma yararlı hizmetlerde bulunmak en doğrusudur. Kişinin dünyaya ve dünyevî şeylere duyduğu arzu, istek ve tutkuları; sevgi, iman, irâde ve bilginin gücü ile dengeleyebilmesi gerekir; gerçek el çekmek ancak o zaman mümkün olur.”

Bununla ilgili olarak Hasan-ı Zarîfî de, kalbi testiye benzetiyor ve, “Ey aziz” diyor, “testinin dış görünüşüne bakanların anlayış darlığından kinâye olduğunu bilmek gerekir, çünkü onların kalbi testi gibidir, ancak bir günlük yetecek miktar dışında su almaz. Oysa o büyük Rabbanî âlem, ledünnî bilgiler konusunda muazzam ve sonsuz bir denizdir.”

Peygamber Efendimiz buyurmuştur ki: “Kanaat eden yücelir, tamah eden alçalır.”

Kanaat, Hazreti Mevlâna’nın nazarında, daimi bir hazineden başka bir şey değildir ve bizlere, “Can konağını aramada isen, sen cansın. Bir lokma ekmek arıyorsan, sen ekmeksin” diye seslenir. 

Nitekim Abdülbâki Gölpınarlı, “Hırstan, benlikten, bencillikten kurtulmak, Mevlâna’ya göre ancak gerçek aşkla mümkündür” diye açıklar.

Bu yolda bizleri hedefe ulaştıracak en hızlı vasıtanın aşk olduğunu söyleyen Hasan Dedemiz de şöyle buyurur, “Allah, bizlerden daima gönül hoşluğu ister, daima kendisiyle beraber olmamızı, bir an dahî ondan ayrılmamamızı ister. Allah daima ister ki, kulları kendisinde yokluğa erişsin de dirilsin… Zirâ, beden hapisanesinden çıkanlar için, âzâb kalmaz. Bunları temizleyecek yegâne şey aşktır. Aşka düşen, dünyanın altında kalmaz, üstünde gezer.”

Hasan Dedemizin şu şiiri aşkı ve aşkın hâllerini çok güzel dile getirmektedir…

“Bir ilahî aşktır vesilesi bu kâinatın, 

Bu aşk ile yanmaktır dermânı aşıkânın. 

Bir derdim var âlemde bin dermânı neylerim, 

Bir canım var bir canda yüz bin canı neylerim. 

Ben bu aşka ezelîden dosta kurbandır canım, 

Bi-nişandır mekânım ben bu mekânı neylerim. 

Ben bu aşka düşmüşüm, yanıp tutuşmuşum, 

Derdi tatlı duygularla pişirmişim, adı sanı neylerim. 

Gayrısından el çekip istediğim derdidir, 

Dertten vermez bana du cihanı neylerim. 

Ben bu aşka erince hayli zaman ağladım, 

Aradığımı bulmuşum çok kişileri neylerim. 

Ben bu aşka yâr oldum, hem Bir ile bir oldum, 

Hem Musa hem Tûr oldum, len-teranîyi neylerim. 

Gün oldu ben fakir ayn, şin, kaf’la dersi, 

Yaradan’dan almışım ilm-i fanîyi neylerim. 

Ben bu derde uğradım yokluğu kâr eyledim, 

Hacc-ı zekâtı, sıfat-ı armağanı neylerim. 

Dede’nin canı aşkın fermânı,

Der onun için imanı, ben isyânı neylerim…”

“Kum bile suya doydu da ben doymadım, hey gidi hey,

Bu dünyada şu güçlü yayımı çekecek, gerecek bir kiriş bile yok.” Mevlâna

15. Bizim gamımızdan günler, zamansız bir hâle geldi; günler yanlışlara yoldaş oldu.

16. Günler geçtiyse, geçip gitsin; korkumuz yok. Ey temizlikte nâziri olmayan, hemen sen kal!

Abdülbâki Gölpınarlı buyurur ki: “Zaman, esasen soyut ve zihnî bir kavramdır. Geçmiş zaman, ancak hatırada, zihinde vardır; gelecekse ufuk gibidir; biz gittikçe o da gider; ulaşmamıza imkân yoktur. Hâl dediğimiz ve içinde bulunduğumuzu sandığımız zamansa boyuna geçmişe akar gider. Asıl olansa aşktır, aşkın olgunluğuna mazhar oluştur.”

Hazreti Mevlâna, “Bizce yüzyılla bir saat birdir… uzun yol, kısa zaman bize göre değil! O uzunluk, kısalık cisimlere göredir, cana nasıl sığar… Bir zaman, zamandan, zaman kaydından kurtuldun mu keyfiyet kalmaz, keyfiyetsiz Allah’a mahrem olursun. Zaman, zamansızlığı bilmez. Zamansızlık âlemine varmak için hayretten başka yol yoktur…” diye buyurur.

Ve kâmil mürşidin zamandan dışarı oluşunu şöyle dile getirir: “Hâl, güzel bir gelinin cilvesidir; makâm ise o gelinle halvet olup vuslatına erişmektir. Gelinin cilvesini Padişah da görür, başkaları da. Fakat onunla vuslat, ancak aziz Padişaha mahsustur. Gelin, havasa da cilve eder, avama da. Ama onunla halvete giren ancak Padişahtır. Sufîler içinde hâl ehli çoktur, fakat aralarında makâm sahibi nadirdir. O halîfe, elçiye can menzillerini söyledi, ruh seferlerini anlattı. Zamandan dışarı olan, zamana sığmayan bir zamandan, azâmete mensup kudsiyet makâmından, ruh simurgunun, bu âleme gelmeden önceki geniş uçuşlarından bahsetti. Ruhun, o âlemde bir uçuşu, ufukları aşıyordu; iştiyâk çekenlerin ümitlerinden de ileri gidiyordu, hırslarından da! O, o yabancı çehreli zâtı tam dost buldu, canının Allah sırlarını dilediğini anladı. Şeyh, kâmildi, tâlibin de tam bir isteği vardı. Yolcu çevikti, at da kapıdaydı. O mürşid, onun irşâd edilmeye kabiliyeti olduğunu gördü; tertemiz tohumu, temiz yere ekti…”

Nitekim, Abdülbâki Gölpınarlı, “Mevlâna’nın burada hitâb ettiği gerçek dost hiç şüphe yok ki Mesnevi’nin meydana gelmesine sebep olan ve kendisine bir ayna kesilen Çelebi Hüsâmeddin’dir. Mevlâna, kendisinin tam mazharı olan halifesine ‘Sen kal’ dedikten sonra, 

17. Balıktan başka her şey suya kandı, rızkı olmayana da günler uzadı.

diye buyuruyor. Buradaki balıktan maksat, benliğinden kurtulup kendini topluma veren, izâfî varlığından geçip gerçek varlık denizine dalan kişidir. Böyle kişinin yaşayışı, o su yüzündendir; sudan çıkarsa ölür. Bu bakımdan da suya kanmaz da kanmaz. Vuslata doymaz da doymaz” diye buyurur.

18. Ham, pişkinin hâlinden anlamaz, öyle ise söz kısa kesilmelidir vesselam.

Hasan Dede şöyle buyurur: “Ne diyor Mevlâna?… ‘Hamdım, piştim, yandım..’ Eğer pişmeseydi Mevlâna, Mevlâna olamazdı. ‘Hamdım’ dedi, yani zâhir ilimi tahsil ettim; şeref sahibi, ilim sahibi, gurur sahibi oldum, fakat bana bir fayda vermedi, demek istedi. Sonra, ‘Piştim’ dedi, yani Şems, benim O olduğumu söyledi, ama ben bu noktada kalsaydım, benlikte kalmış olurdum, demek istedi. En sonunda da, ‘Yandım’ dedi, bu sözüyle de şunu anlatmak istedi: Sevgili, aşığına her dakika değişik bir yüzle zuhurunu gösterir ve onu yakar. İşte Mevlâna yandı. Aşk, iman ettiğin yerde yanmaktır…

Hazreti Mevlâna’ya, ‘Aşkı bize söyler misin, aşk nasıldır?’ diye sormuşlar. ‘Nasıl söyleyeyim, benim gibi ol da anla’ demiş. İnsan kolay kolay duygusunu ortaya koyamaz, o duygu onu alır, başka âlemde tutar. Onun için tatmayana aşkı anlatamayız. Kim tatmışsa aşkı, onunla rahat konuşulur. Akıllıda akıl bırakmaz, akılsızı da akıllı yapar. Tanrı her şeyin üstündedir. Kişi ona yönelirse o aşkla üstünden gaflet gider, Hakk’ın güzellikleri aşıkta görülür.”

Ve Hasan Dede bu yolda gayret sarfetmekten vazgeçmememiz gerektiğini nasihat ediyor ve şöyle buyuruyor… “Hiç hatırdan çıkarmayın; çalışanın hakkını Allah teslim eder! İstek, arzu ve heyecanla gösterilen gayret, aslında Allah’a kavuşabilmek için gösterdiğiniz gayrettir. Bu neye benzer; sen türlü yollarla elinden geleni yapıyorsun, çapa elinde denize yol açıyorsun. İnsan gerçekte sudur, ancak testi olduğunu zannediyor… Yolu açan kişinin bedeni bir testi, bir gün gelecek o testi kırılacak. Testideki su, yani ruhun, açılan yola dökülecek. Yol açıksa denize kavuşacak, aslını bulacak. Açılamamışsa o su toprağa gidecek, toprak olacak… Testi, gönlünü ne kadar büyütürse okyanusu o kadar içine alır. Gönül büyümeden olmaz. Ne güzel söyler Yüce Mevlâna… ‘Balıktan başka herkes suya kandı. Nasipsiz olanın da günü uzadıkça uzadı.’..”

“Aşktır bizim Peygamberimizin yolu,

Biz aşkın çocuklarıyız, annemiz aşktır bizim.” Mevlâna

13. Ney, kanla dolu olan yoldan bahsetmekte, Mecnûn aşkının kıssalarını söylemektedir.

14. Bu aklın mahremi akılsızdan başkası değildir, dile de kulaktan başka müşteri yoktur.

Hazreti Mevlâna’nın bahsettiği kanla dolu yoldan maksat nefs terbiyesidir. Bununla ilgili olarak, nefsi cehenneme ve yedi başlı ejderhaya benzetir ve şöyle buyurur: “Ey padişahlar! Dışarıdaki düşmanı öldürdük; içimizde ondan beter bir düşman daha var. Bunu öldürmek, aklın fikrin işi değil… Cehennem, bu nefistir; cehennem, bir ejderhadır ki harareti denizlerle eksilmez. Yedi denizi içer de yine kocakarıya benzeyen nefsin harareti ve coşkunluğu azalmaz… Bizim nefsimiz de cehennemin bir parçasıdır. Nefsi öldürecek ayak da ancak Hakk’ın ayağıdır. Zaten nefsin yayını Hakk’tan gayrı kim çekebilir? Yaya ancak doğru ok koyarlar. Bu yayın ters ve eğri okları da vardır. Ok gibi doğru ol da yaydan kurtul! Çünkü her doğru okun, yaydan fırlayacağına şüphe yok…”

Hasan Dedemiz de bizlere, “Dünya nedir?” diye soruyor ve şöyle devam ediyor, “Dünya imtihan yeridir. Bu dünyada gönlünü Allah’a değil de, Allah’ın vehimlerine kaptıranlar, sonunda onlar gibi yokolup gitmeye mahkumdurlar.” 

Ve yine Yunus Emre’den bir hikaye dile getiriyor ve diyor ki: “Bir gece Yunus Emre bir mânâ görüyor. Mânâsında sonsuz güzellikte öyle bir yere geliyor ki, dünya güzellikleri bu güzelliklerin yanında çok sönük kalıyor. 

Hayranlık içinde dönüp orada bulunanlara, ‘Burası neresidir?’ diye soruyor.

Ona, ‘Burası cennet-i ala’dır’ diye cevap veriyorlar. 

Bunun üzerine Yunus hemen, ‘Peki o zaman buranın sahibi nerededir?’ diye soruyor. 

O zaman Yunus’a diyorlar ki: ‘Sen daha ölmedin, ey Yunus! Sevgilinin yüzünü göremezsin.’ 

İşte Yunus bu cevabı duyar duymaz feryâd ediyor: ‘Beni buradan çıkarın. Yedi denizi cehennem hâline getirin, beni oraya koyun. Buraya aldığınız zaman beni Sevgiliyle alın…’ 

Yani aşığa cennetler verseler, saraylar, köşkler verseler, orada onun Sevgilisi yoksa her yer ona zindan görünür. İşte bu yüzden aşığın en büyük varlığı Sevgilisidir. Onun dışında kalan her şey değersizdir… 

Akıl gözü ile kısa menziller görülür ama kalp gözüyle çok şey görülür. Dar bakışla insan çok şey kaybeder. Bütün dava bulunduğumuz yoldur. Âriflerin yoludur; irfâniyettir. Kimliğine ulaşmaktır ve kimliğinle yaşamaktır. Hakk yolu, yani insan olmak, kolay bir yol değildir.

Peygamber Efendimiz buyuruyor ki: ‘Allah’ı öyle çok zikredin ki, ta ki size mecnûn desinler.’

Bugün, Hazreti Mevlâna kadar aşkı yaşayan biri daha çıkmamıştır. Onun kadar aşktan dil döken biri de çıkmamıştır. Öyle ki, bir gün evine giderken bir ayakkabısı ayağından çıkıyor yolda kalıyor ama o farkında bile olmuyor. Çünkü o anda dalmış, mecnûn haline dönmüş, hem yolda yürüyor hem aynı zamanda Şems’le rabıta kurmuş onunla konuşuyor. O anda Şems’in güzelliklerini seyrediyor, doğal olarak ne ayakkabısı geliyor aklına ne cübbesi… 

Bu hâlleri yaşamıştır Mevlâna ve yaşamış olduğu için de bizlere, eğer onun gibi bu hâllere düşecek olursak ona yönelmemizi söyler. Çünkü böyle bir durumda ancak o bizleri tekrar eski hâlimize çevirebilir. Yoksa bir meczub olur ve başımızı da, aklımızı da kaybeder gideriz.”

Hüdâvendigâr Mevlâna’mız bir kasidesinde, kanlarla dolu olan yolu denizden misâl vererek şöyle anlatıyor ve diyor ki: 

“Başımızı ayak edindik de, sonunda hakikat ırmağını aştık, kâinatı birbirine vurduk, biz dışarı fırladık, bizim kâinatla bir ilgimiz kalmadı. 

Üstüne bindiğimiz aşk burakı, arşın burakıydı. Bu yüzden bir sıçrayışta gökyüzüne vardık. 

Ne olduğunu, nasıl olduğunu bir türlü anlayamadığımız, o eşsiz padişahın tahtının önüne varmak için, âlemi zerreler gibi birbirine vurduk, birbirine kattık.

İlk menzil olarak kanlarla dolu bir deniz göründü. Kanlı ayaklarımızla dalgaları aşıp geçtik. 

Hakk yolunda ilerlerken, insan anlayışı, insan vehmi, insan aklı, hepsi de yolda dökülüp saçıldı. 

Çünkü biz, insanın etrafını saran altı yönü de aştık, gerilerde bıraktık. 

O eşsiz Leylâ’nın Mecnûn’larının bulunduğu sınıra gelince, atımız serkeşlik etti, zapt edemedik. Mecnûn’un sınırını da aştık. 

Yaptığımız ibadetlerle, iyiliklerle gurura kapılıp Karun’a benzeyen nefs, yerin dibine geçti. 

Ondan sonra ercesine onun hazinelerine doğru at sürdük. 

Çöllerde, ovalarda onun aşk nuruyla aştığımız yollardan bir zerresini bulsaydı, çöl de, ova da canlanırdı.”

Hasan Dedemiz, ‘Sevgilim’ diye hitâb ettiği, iki cihanın kutbu Pirimiz Mevlâna için şöyle diyor, “Gönüller sultanı Hüdâvendigâr Mevlâna aşkın kemâlidir; ama yalnız aşkın mı? Hayır, O tüm güzelliklerin kemâlidir… O, aziz ve yüce bir üstattır. Tek başına bir sistemdir, bir hayat ve bir düzendir. Ahlâkı, ilmi, hikmeti, sevgisi, aklı, tavrı, idrâki, davranışları ve her şeyi ile yüceliği öğreten bir hâl abidesidir. Peygamber-i Zîşan’ın gerçek temsilcisi, aşkın ve aklın en yüksek öğesi ve gerçeğidir.”

Ve yine şöyle bir hikaye dile getiriyor: “Cenab-ı Pir Mevlâna’ya sormuşlar: ‘Hazreti Muhammed cihanın gülü idi. Bu gül kurudu, gitti. Şimdi biz o kokuyu nereden alacağız?’ Hazreti Pir hiç tereddüt etmeden, ‘Gülün kokusunu gül suyundan alacaksınız. O gül suyu bizleriz. O kokuyu Evliyâullah’tan alacaksınız. Hazreti Muhammed’den ne öğrenmek istiyorsanız bize sorarsınız’ diye cevaplamış.”

Bizler de Hasan Dedemizin evlatları olarak o gülün kokusunu, hatta gül bahçesindeki bütün güllerin kokularını özünde birlemiş olan o bir tek gülden, Dedemizden aldık. Hepsinde var olan o koku, sevginin, aşkın ve birliğin kokusuydu, yani Hakk’ın kokusuydu… 

En başta Peygamber Efendimizi, İmam Ali Efendimizi, Ehlibeyt Efendilerimizi, Pirimiz Mevlâna’mızı, diğer Piran Efendilerimizi, gelmiş geçmiş bütün nebîleri ve velîleri, hepsini Hasan Dedemizden dinledik. 

Gâh hüzünlendik ağladık, gâh coştuk neşelendik… 

Peygamber Efendimizin, Saffat suresinin 44. ayetinde, “Mutluluk koltukları üzerinde, birbirlerine sevgi ile bakışarak karşılıklı otururlar” diye buyurduğu gibi, bizler de güzel Dedemizin huzurunda karşılıklı bağdaş kurup oturduk ve Hakk’ın o güzel dostlarını bizzat Hakk’ın kendisinden, onun güzel cemâline bakarak, onun güzel sesinden dinledik, öğrendik. Sonsuz şükürler olsun…

Şimdi, 18 beyite kaldığımız yerden devam edeceğiz, fakat öncesinde Hasan Dedemizden, Yüce Pirimiz Mevlâna’ya hitâben dile getirmiş olduğu bir şiirini okuyalım…

“Gel yine de gel yine de, 

Ey gönüller Sultanı, ey aşıklar Cananı, 

Ey mânâ âleminin Padişahı,

Ey koca Pir Mevlâna gel. 

Ey gündüzün Güneşi, gecelerde Ay olan, 

Dermân olan, devrân olan, ney olan, 

Gel gör ki aşıkların küme küme,

Hepimiz bir halkada dizilmişiz tesbih gibi, 

Hepimiz etrafında pervane, senden medet, 

Senden şifa, senden feyiz, 

Sana gönül vermeye, eşiğine yüz sürmeye, 

Cana can ver, imana iman. 

Gel vuslatı hasretinden güç olan.

Dillerde senin adın, gönüllerde sen, 

Umutsuzlara umut, çaresizlere çare sen. 

Her yüzde sen, her yönde sen.

Ey köpük köpük olup coşan, 

Ey semaya dökülüp taşan, 

Gel, ölümsüzlük tahtından haber ver bize. 

Bizi bizden al, götür o Mesnevi ummanına, 

O ilahî aşk kervanına. 

Ey yılları yıllara ulaştırıp aşan, 

Ey nesillerden nesillere ulaşan, 

Doyumsuz sevgine doymuyor ihvan. 

Sulha, sükûna susamış cihan, 

Yetiş imdada aman ey büyük Dost, ey koca Sultan,

Bir kere değil, bin kere gel. 

Yine de gel, yine de gel, yine de gel, 

Yüce sultan Hazreti Mevlâna’m…

10. Aşk ateşidir ki neyin içine düşmüştür, aşk coşkunluğudur ki şarabın içine düşmüştür.

11. Ney, dosttan ayrılan kişinin arkadaşı, haldaşıdır. Onun perdeleri perdelerimizi yırttı.

12. Ney gibi hem bir zehir, hem bir tiryak, ney gibi hem bir hemdem, hem bir müştak kim gördü?

Hasan Dedemiz, “Aslında dünyanın her cüz’ü, her şeyi aşıktır” der, “her şeyin, her zerrenin, her atomun bile içine bir aşk ateşi düşmüştür. Her şey, Sevgili ile buluşmak için çırpınır durur; her şey buluşma sarhoşudur! Fakat onlar, kendi sırlarını sana söylemezler. Çünkü sır, lâyık olandan başkasına söylenmez!”

Ve yine şöyle buyuruyor, “Mürşid-i Kâmil’in sözleri bazı kişilere başta küfür gibi görünebilir ama, yavaş yavaş muhakeme ettikçe ne demek istediğimizi anlarlar… Bu dünyanın sonu sınırı vardır; o âleminse ne kıyısı var, ne sonu. Bunu gören göğe ağar; Hakk’ın verdiği zevkle, şevkle perdeleri yırtar gider. O aşkın derdi, perdeleri yırtar; hatta yeri, göğü bile deler geçer. Sen yok oldun, kalmadın mı, o vakit O gelir, görünür; o zaman anlarsın ki ortada senden başka kimsecik yok; değil mi ki sen mürşidine itaat ediyorsun, hem ruh kesildin hem beden, ikiniz de zevkle dopdolu bir hale geldiniz demektir, ikiniz de şevkle dirildiniz artık. Bütün bedenlerdeki şevk birdir; sen bedenleri bırak da zevki şevki, bir bil.”

Nitekim, Abdülbaki Gölpınarlı da buyuruyor ki: “Mevlâna, ney’e düşen ateşin aşk ateşi, şaraba düşen coşkunluğun aşk coşkunluğu olduğunu söyleyerek aşkın, bütün âlemde bulunduğunu bildirmekte, âdeta her varlığın, istidâdınca kemâle doğru yüceldiğini anlatmaktadır… Buradaki şarap da şüphe yok ki bir remizdir, insanı varlığından, benliğinden alan, gerçek aşka, irfâna, manevî neşeye garkeden cezbeye işarettir. Ney’in hem zehir, hem panzehir olması da kâmil insanın sözüyle, bakışıyla, istidât sahibinin kötü huylarını yok etmesine, o kötü huyların zehriyle zehirlenmiş olan ilahî huylarını diriltmesine işarettir.”

Rubai:

“Gece oluncaya kadar, bizim gündüzümüze gece yoktur. Çünkü, bizim gündüzümüzün güneşi, aşktır. 

Aşk mezhebinde aşka yol bulunamaz. Aşk, öyle bir engin denizdir ki, ne kenarı, ne de ucu bucağı vardır. 

Aşıklar, o denize dalmışlar, batmışlar da onların inlemesi, feryâdı; ‘Ya Rabb!’ demeleri duyulmaz.”

“Her iki dünya hazinesinin kef’ini bırak,

İki yay uzaklığının kaf’ı kadar yakında otur.” Gülşen-i Râz (Şebüsterî)

7. Benim feryadım esrarımdan uzak değildir, ancak her gözde, kulakta o nur yok.

8. Ten candan, can da tenden gizli kapaklı değildir, lâkin canı görmek için kimseye izin yok.

“Aslında” diyor Hasan Dedemiz, “herkes hakikati aramaktadır. Aranan da, arayanla beraberdir; aramayandan ise çok uzak. Allah, insanları kendinden yarattı. Bu insanlık içinde bir insan var, iş onu bulmada.”

Abdülbaki Gölpınarlı da aynı şekilde İnsan-ı Kâmil’e işaret ederek, “İnsan-ı Kâmil bu âlemin gözbebeğidir, özüdür” diyor, “O, ezel âlemini, Mutlak Varlık’taki sübûtu arar, özler; bu kayıtlar âlemine, bu izâfî varlık âlemine düşmesi, ona âdetâ bir gurbet görünür. O, bu kayıtlar âlemine bağlı gibidir, fakat hakikatte kayıtsız, sınırsız âlemdedir. Feryâdı, şikâyeti, bilmeyenlere gerçeği anlatmak içindir. Onun sırrı, bu feryâttadır; fakat her gözde o sırrı görecek kabiliyet, her kulakta o remzi anlayacak kuvvet yoktur. O sırrı, ancak istidâda erenler, kâmilin lütfuyla istidât sahibi olanlar görür, duyar, anlar. Nitekim, bedenle can da birbirinden gizli değildir; fakat bedensiz can görünmez. Can, gayb âlemindendir. Âdetâ mânâdır; bedense duyulan sese, yazılan yazıya benzer. Mânâ, mücerred mânâ olarak duyulamaz, görülemez. Fakat yazıdan maksat, nasıl mânâyı anlatmaksa bedenden maksat da ruhdur; ruhsuz bedenin hiçbir değeri yoktur.”

Burada Hasan Dedemizin bir şiirini dile getirmek yerinde olacak… Çok güzel sesleniyor Hasan Dedemiz ve diyor ki…

“Şu akıl ermeyen insan cisminde, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

O can tohumunun sade birinde, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

Deme kişi çözemez bu esrârı, 

Bu ancak bilgin bir düşünür kârı, 

O gönül denilen var ya Tanrı pazarı, 

Gör ne sanat ne düzen gizlidir. 

Hele biraz düşün bütün varlığı, 

Bak neye bağlarsın aşikârlığı, 

İdrâk etsen bu pazarlığı, 

Gör ne sanat ne düzen, 

Hep insanda gizlidir…”

9. Bu neyin sesi ateştir, hava değil; kimde bu ateş yoksa, yok olsun!

Abdülbaki Gölpınarlı, bu beyitin tefsirinde, Mevlâna’nın “kimde bu ateş yoksa, yok olsun” derken, bedduada bulunmadığını, tam tersine yokluğu temennî ettiğini vurgularken, Hasan-ı Zarîfî de, “Bin âlem değerinde olan bu kısacık ömür ilahî muhabbet lezzetinden yoksun geçerse, o kişi ruhanî mertebelerin derecelerinden mahrum kalır. Bir diğer mânâ da şudur: Her kimde ilahî aşk ateşi yoksa kendini kötü ahlâk ve vasıflardan temizlemeli, yani yok olmalı, böylece ilahî aşkı kabul edecek duruma gelmelidir” diye buyurur.

Nitekim Mevlâna’mız bir kasîdesinde şöyle der: “Kalbine aşk ateşi düşen her varlık, aslına kavuşmak için çırpınmada, dönüp durmaktadır. Aslının aslı ile buluşmak için yokluk da apaşikâr el çırpmadadır.”

Hasan Dedemiz, şiirinde yokluğu, gönül alçaklığında kalmak olarak yorumlar ve şöyle seslenir…

“Enginler de varlık olur, uzaklar da yakın olur, 

Kal gönül alçaklığında, gir gönüllere… 

İnsan olan kusuru kendinde bulur, gerçekler Hakk’a kul olur, 

Kal gönül alçaklığında, gir gönüllere… 

Zorla gitme yorulursun, sabrın yoksa daralırsın, aşkın yoksa kırılırsın, 

Kal gönül alçaklığında, gir gönüllere… 

Mürşide teslim et canını, yok et suretini şanını, var et dinini imanını,

Kal gönül alçaklığında, gir gönüllere… 

Yak özünde, aşk ateşi yak, ki Hakk yolunda olasın pak, 

Kal gönül alçaklığında, gir gönüllere…”

“Derd ü mihnettir, belâdır adı aşk,

Bir marazdır, ibtilâdır adı aşk,

Andadır raz-ı adem, sırr-ı vücud, 

Hiçtir, yoktur, bekâdır, adı aşk…” Şeyh Gâlib

Yüce Pir Mevlâna’nın ölümsüz eseri Mesnevi-i Şerif’in ilk 18 beyitine kaldığımız yerden devam ediyoruz…

4. Aslından uzak düşen kişi, yine vuslat zamanını arar.

Hasan Dedemiz çok güzel buyurur, der ki: “Aşkın naz ve cilvelerinden maşukluk zuhur etti. Aşk, kadeh suretinde göründü, şarap halinde dem oldu. Her kim o surette demi gördü, aslına vasıl oldu. Görmeyen tümüyle yok oldu, her şey aslına rücû etti… Vuslata götürecek yegâne yol, muhabbettir. Susamış kimse Hakk’ı arayan yolcudur, suyun kaynağı da İnsan-ı Kamil’dir. O, susamış kişiye âb-ı hayattır.”

Mevlâna’mız da şöyle der: “Allah’ı çağırın, ağlayıp inlemeyi bırakmayın ki Allah’ın merhameti sizlere erişsin. Mürşid-i Kamil’in eteğine sımsıkı sarıl. O, âb-ı hayattır. Bu sudan ayrılırsan, ayrılık seni paramparça eder. Vakit henüz varken, ömür henüz yitip gitmemişken, bu ırmaktan su içmeye bak…”

5. Ben her cemiyette ağladım, inledim. Fenâ hâllilerle de eş oldum, iyi hâllilerle de.

6. Herkes kendi zannınca benim dostum oldu ama kimse içimdeki sırları araştırmadı.

Hüdâvendigâr Mevlâna, “Tanrı’nın bir sürme kutusu vardır” der, “İstediğinin iç ve dış gözüne bu kutudaki sürmeden çeker. O da bununla bütün kainatın sırlarını anlar, gayb’ül-gaybın gaybları ona keşfolunur ve ayne’l yakîn ile Tanrı hazinelerini ve gizli şeyleri olduğu gibi görür. Eğer o, bu sürmeden çekmezse, bütün sırlar onun dış gözünün önüne gelse bile o kişi hiçbirini görmez ve bilmez. Hakk’ın ve Hakk’ın has kullarının yardımları olmadan melek bile olsa, onun sayfası karadır. Bu yardım olmadan o, gözünü nasıl açabilir? Bu yardım olmadan o, kızgınlığını nasıl yatıştırabilir? Ya şeyhin nazarında nur ol ya da dûr (uzak) ol! Nur istiyorsan, nura hazırlıklı ol; uzaklığı istiyorsan, kendini gör de uzak ol.”

Hasan Dedemiz de, “Hakikatte iki dünya da, yani üzerinde yaşadığımız bu âlem ve ahiret dediğimiz diğer âlem, sadece bir gönül için yaratılmıştır. Bu hayatta sonsuz ahiret ve huzuru öğrenmek için kendimizi keşfetmemiz lâzım. Bunun için de aşka yakalanmak gerekli” diye buyuruyor. 

Ve Ali sıfatına bürünmüş olan İnsan-ı Kamil’i bir aynaya benzeterek şöyle diyor: “Bir deyiş vardır hani: Aynayı tuttum yüzüme, Ali göründü gözüme. Aynanın içinde her şey olduğu gibi, sizin içinizde de her şey vardır. İş, aradığımızı içimizden bulup çıkarmaktadır. İnsan-ı Kamil’in gönlü aynaya benzer. İnsanların ve bütün varlıkların varoluşları, o aynanın önünde durdukları müddetçedir. Aynanın rengi yoktur; onun rengi, karşısında duranların rengidir. Varlık bir tanedir; onu renkli ve çok gören, bizleriz. Hakikatin meydana çıkması, bizim bir idrâkimize bakıyor; kendi varlığımızı terk etme, ondan kurtulma idrâkimize bakıyor… İnsan-ı Kamil, yeryüzünde yüce Allah’ın lütuf ve ihsanını halka sunmakla görevlidir. O, aşkın canlı, ete kemiğe bürünmüş hâli olarak seyredenlerine ayna olur. Arayışta olanlar o aynada Allah’ın türlü güzelliklerini, yüceliğini, cömertliğini seyrederler. Şu söylediğimiz sözlere sığmayan bir âlem var, onu dileyip isteyelim.”

İlk 18 beyit için Mesnevi-i Şerif’in kalbi, özeti de diyebiliriz. 6 cilt Mesnevi, ilk 18 beytin açılımı gibidir ve bizi bize söyler, insanı dile getirir… 

Beyitlerin mânâlarına inmek ve Mevlâna’mızın sözlerini daha iyi anlayabilmek adına, öncelikle Mevlâna’nın bendesi güzel Dedemizin sözlerinden, şiirlerinden, yine Pirimiz Mevlâna’nın eserlerinden ve Şeyh Abdülbaki Gölpınarlı ve Hasan-ı Zarîfî’nin tefsirlerinden alıntılar yapmayı uygun gördüm, umarım sizlerin de hoşunuza gider…

1. Dinle, bu ney nasıl şikayet ediyor, ayrılıkları nasıl anlatıyor.

Hasan Dedemiz, “Cenab-ı Mevlâna şöyle buyurur” diyor, “Benim eserim Mesnevi’yi elinize alıp okumaya başladığınızda benimle konuşmaya başlarsınız. Fakat okurken kulaklarınızın işiteceği kadar sesinizi yükseltin ki, o zaman sizin dilinizden sanki ben konuşmuş gibi olurum ve siz de dinlemiş olursunuz.’ Yine der Mevlâna, ‘İnsan kulaktan beslenir, hayvan ise ağızdan beslenir. Bizler burada sayısız hakikatler sunuyoruz. Gerek Hazreti Mevlâna’mızdan, gerekse Hazreti Muhammed Efendimizden, onların kimliklerinden, onların güzelliklerinden dil sarfediyoruz. Dinleyenler eğer bu güzellikleri işitip ruhlarına gıda yapmaya çalışırlarsa, iyi birer insan olurlar… Allah, Hazreti Peygamber Efendimizle dile geldi. Ne dedi Hazreti Muhammed? ‘İkre!’ Bunun anlamı nedir? ‘Oku!’ Peki Hazreti Mevlâna ne dedi? ‘Bişnev!’ Bunun anlamı da, ‘Dinle!’ demektir. Hazreti Muhammed Efendi’mizin, Cenab-ı Mevlâna’mızın ve bütün Piran Efendilerimizin davası, bizleri kendilerine vakfetmek, bizleri kendileri gibi ortaya çıkarmak ve bizlere kimliklerimizi kazandırmaktır. Bizlerin tek yapmamız gereken, onları kendimize dost edinmektir.”

Ney’den maksat İnsan-ı Kâmil’dir. Mevlâna, ‘Bu ney’ derken kendini işaret etmektedir. Hüdâvendigâr Mevlâna şöyle buyurur, der ki: “Biz ney gibiyiz, bizdeki nağme senden. Biz dağ gibiyiz, bizdeki sâdâ senden. Ey huyları güzel! Ey bizim canımıza can olan! Biz kim oluyoruz ki seninle ortada olalım, görünelim. Biz yokuz. Varlıklarımızı, fanî suretle gösteren Vücud-u Mutlak olan sensin.”

Abdülbaki Gölpınarlı, ‘İnsan-ı Kâmil’i çok güzel bir dille anlatmaktadır…

“İnsan-ı Kâmil, birlik kamışlığından kesilmiştir. Kendi varlığından geçmiş, gerçek varlıkla varolmuştur. Ondan çıkan her ses, Tanrı irâdesini bildirir; onun ihtiyârı, Tanrı ihtiyârıdır. Fakat görünüşte sıfatlarla, fiillerle kayıtlıdır; bu bakımdan lâhuti âlemini özler. Daha doğrusu da onun bu özleyişi bir cilvedir, kendi kendisine bir nazdır. Nitekim,

‘Ben canın canından şikâyet etmedeyim,

Ama gerçekte şikâyetçi değilim, rivâyet etmedeyim’ buyurur.”

Hasan Dedemiz bir şiirinde şöyle sesleniyor:

“Ey dinin ve dünyanın yakıcı güzeli Mevlâna! 

Ey sözü Kur’an gibi manevî olan, 

Ey Kitabı bizce Kitabın özü olan, 

Ve ey sözü bizce sözlerin kesini olan, 

Ey varlık kamışlığından kesilmiş olan, 

Neyin de sesi hoştur, kamışlığın da… 

Kalk da gör bir bildik gelmiştir, 

O kamışlıktan aynı sesi çıkaran biri gelmiştir, 

O da yüce Mevlâna’dır…”

Hasan Dedemiz bu şiirinde, “Kalk da gör bir bildik gelmiştir. O kamışlıktan aynı sesi çıkaran biri gelmiştir” derken hem Hazreti Mevlâna’nın sırrını, hem de kendi sırrını meydana çıkarmaktadır.

Nitekim, 2. beyitte şöyle der Mevlâna…

2. Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryâdımdan erkek, kadın herkes ağlayıp inledi.

“Mürşid-i kâmiller, daima hitabî konuşurlar, kitabî konuşmazlar” der Hasan Dedemiz, “Onlar, Kur’an-ı Natık’tır. Bizim sohbetlerimiz Kur’an-ı Kerim’in de, Mesnevi-i Şerif’in de dışında değildir… Kalb yani gönül, Allah’ın evidir. Mürşid-i kâmiller de gönüllerinden gelen sese kulak verirler. Onun bütün vücudunu Sevgilisi sarmıştır ve içinden ne doğarsa, yolcusuna onu sunar. Yolcusunun cemâline bakar, gönlünü okur ve ona göre konuşur. Çünkü insan sohbetle aydınlanır… Her insan fitili ateşlenmemiş, yağ dolu bir lambaya benzer. Kâmil mürşidin vazifesi onun fitilini yakmaktır. Nasıl mı? Yolcuyu uyandırır, kişilik verir, yolcuya kendini tanıtır. O kendini tandıktan sonra Hakk’ı zikretmeye başlar. Peki sonra ne olur? O ateşi gördü ya, ne kadar Allah’ı zikrederse ve ona yönelirse, yavaş yavaş ışık onun vücudundan kendini gösterir, dışarı vurmaya başlar. O ışık yanınca yolcu uyanır, irşad olur.

3. Ayrılıktan parça parça olmuş kalp isterim ki, iştiyâk derdini açayım.

Hasan Dedemiz, “İnsandaki nefs, gönlü maddî istekler ve arzulara çeker, gönül ise esas yurduna iştiyâk duyar, mânâya doğru akar” der. 

Ve yine bir yerde de, “Aşkı, aşktan başka hiçbir şey tefsir edemez. Aşkın sırrına ermeyen, maşukun hakikatini göremez. Aşk, anbean yanmaktır” der ve şöyle devam eder: “Hakk’a aşık olanın cismi, kalb gibidir. Aşıkın katında Allah’tan özgesi cehennemdir; ona kavuşmaktan başka bir istekle geçen ömür, yitip gitmiştir. Sevgilinin aşkına kapılmayan, zamanede helâk olmuş bitmiştir… Yolcu, mürşidinde Hazreti Muhammed Efendimizin, Hazreti Ali Efendimizin, Hazreti Mevlâna’nın nurunu görürse, ona imanla bakarsa yapılan sohbetlerde onları dinlemiş gibi olur. Dinlenen sohbetler onun ruhunda yer yapar ve dinleyenin iç âlemini temizler, başka bir âleme sürükler. Bu şekilde hizmetlerine devam eden, sevgisini çoğaltan yolcu, manevî aşkını yüceltirse, kısa zamanda insanlık vasıflarına erer. Erdikçe daha fazla yokluğa bürünür. Bu yolda ancak tam bir iman, aşk ve istekle çaba gösterilirse, Allah’ın güzelliklerine erilir.”

Nitekim Pirimiz Mevlâna, “Ben bir ney’e benzerim, yetmişiki millet sırrını benden dinler” diye buyurmuştur.

İlk 18 beyitin hikayesi…

18 beyitin okunmasına geçmeden önce güzel Dedemizin dilinden birçok defalar dinlemiş olduğumuz hikayesini dile getirelim…

Şöyle anlatıyordu bir sohbetinde güzel Dedemiz…

“Hüsameddin Çelebi, Mevlâna’ya çok aşık. Mevlâna da Hüsameddin’e hep, ‘Ruhumun mertebesi, gözümün nuru’ diye hitab ediyor.

Bir gün, Hüsameddin Çelebi ile Mevlâna muhabbet ederlerken, Hüsameddin Çelebi bakıyor, Mevlâna’nın destarında bir muska görünüyor. Hüsameddin’i merak sarıyor, nedir o acaba? Tam Mevlâna eğiliyor konuşurken, samimiyet tabi artmış aralarında, tak atlıyor, o muskayı alıyor destarından. 

‘Efendi Hazretleri’ diyor, ‘açabilir miyim?’

‘Aç’ diyor, ‘ruhumun mertebesi.’

18 beyit yazmış Mevlâna… ‘Eh şimdi’ diyor, ‘Hüsameddin, iş aldın başına. Bu 18 beyiti şimdi genişleteceğiz.’

Kalktılar yazmaya başladılar, Mesnevî’yi, Divan-ı Kebir’i… Mevlâna söyledi, Hüsameddin yazdı. Mevlâna banyoda olsa, o oturuyor banyo kapısında, belki Mevlâna’ya ilham gelecek… Geliyor ilham, Mevlâna cezbeye tutuluyor, hemen sesleniyor içerden, Hüsameddin dışarda yazıyor.

İşte o 18 beyit, oldu 48.000 beyit… 23.750 beyit Mesnevi-i Şerif, 24.250 beyit Divan-ı Kebir…”

İlk 18 Beyit…

Rahman ve rahim olan Allah’ın adıyla…

Dinle, bu ney nasıl şikayet ediyor, ayrılıkları nasıl anlatıyor:

Beni kamışlıktan kestiklerinden beri feryâdımdan erkek, kadın herkes ağlayıp inledi.

Ayrılıktan parça parça olmuş bir kalb isterim ki, iştiyâk derdini açayım.

Aslından uzak düşen kişi, yine vuslat zamanını arar.

Ben her cemiyette ağladım, inledim. Fena hâllilerle de eş oldum, iyi hâllilerle de.

Herkes kendi zannınca benim dostum oldu ama kimse içimdeki sırları araştırmadı.

Benim esrârım feryâdımdan uzak değildir, ancak her gözde, kulakta o nur yok.

Ten candan, can da tenden gizli kapaklı değildir, lâkin canı görmek için kimseye izin yok.

Bu neyin sesi ateştir, hava değil; kimde bu ateş yoksa yok olsun!

Aşk ateşidir ki neyin içine düşmüştür, aşk coşkunluğudur ki şarabın içine düşmüştür.

Ney, dosttan ayrılan kişinin arkadaşı, hâldaşıdır. Onun perdeleri, perdelerimiz yırttı.

Ney gibi hem bir zehir, hem bir tiryâk, ney gibi hem bir hemdem, hem bir müştâk kim gördü?

Ney, kanla dolu olan yoldan bahsetmekte, Mecnun aşkının kıssalarını söylemektedir.

Bu aklın mahremi akılsızdan başkası değildir, dile de kulaktan başka müşteri yoktur.

Bizim gamımızdan günler, vakitsiz bir hâle geldi; günler yanlışlarla yoldaş oldu.

Günler geçtiyse, geçip gitsin; korkumuz yok. Ey temizlikte nazîri olmayan, hemen sen kal!

Balıktan başka her şey suya kandı, rızkı olmayana da günler uzadı.

Ham, pişkinin hâlinden anlamaz, öyle ise söz kısa kesilmelidir vesselam.