Dünyaya âşık olan kişi, üstüne güneş vurmuş bir duvara âşık olur. Bu parlaklığın, bu ziyânın duvardan olmayıp güneşten olduğunu anlamak için hiç zihnini yormamış ve gönlünü tamamiyle duvara vermiş olan kişiye benzer; güneşin ziyâsı, güneşe kavuşunca ebedîyen mahrûm kalır.
“Ve hile beynehüm ve beyne ma yeştehune.”
Küll âşığı olanlar, bu cüze müştâk olmazlar. Cüze müştâk olan, küllden mahrûm kalır.
Cüzü, cüze âşık olunca mâşuku, çabucak küllüne gider, âşık ayrılığa düşer.
2800. Cüzü seven, maskaralaştı, başkalarına kul oldu. Denize düştü, boğulmak üzere; eline geçen ota yapışmakta.
O zayıf mâşuk, hâkim değildir ki âşığın derdine dermân olsun. Efendisinin işini mi görsün, kendi işini mi?
Küll âşıkları, yâni Hakk âşıkları, her şeyin yaratıcısı olan o kudretin elinde olduklarının idrâkine varmışlardır; onlar, kendi varlıklarında Hakk’ı seyrederler, Hakk’ta seyrederler, tüm kâinatta yek vücud olarak Hakk’ı müşâhede ederler. Onların Yaratıcı’yla aralarında perde, yâni ayrılık kalkmıştır. Onlar hem âşığın mâşuku, hem de mâşukun âşığıdır.
Cüze âşık olanlar, yâni Hakk’ın yarattıklarına âşık olanlar ise, Hakk’ın vehimlerine tutulmuş, Hakk’tan, yâni Hakk’ta fânî olup tevhide ermenin verdiği o doyumsuz zevkten mahrûm kalmışlardır. Cüz denizine düşmüşlerdir ve boğulmamak için sarıldıkları mâşuklar, kendilerinin hâkimi değillerdir ki, yâni kendi dertlerine dermân olamamışlardır ki, âşığın derdine dermân olabilsinler; onlar ancak tek hâkim olan Yaratıcı’nın emrettiği işleri görmek üzere yaratılmış olanlardır. Hakk’ın yarattıklarına, yâni cüze gönüllerini kaptıranlar, vehim perdesi altında kalmışlardır. Vehim, gerçekte var olmayan, fakat var olduğu sanılandır.
“Ve hile beynehüm ve beyne ma yeştehune.”
“Onlarla istedikleri şeylerin arasına bir engeldir çekildi artık.” (Sebe, 54)
Kasîde:
“Geldim ki kulağından tutup seni çeke çeke kendime getireyim. Seni âşık edeyim. Seni kendinden geçireyim, seni canımın içine, gönlüme alayım.
Ey gül fidanı! Hoş bir bahar rüzgârı gibi yanına geldim. Seni okşayacağım, kucaklayacağım, güllerini etrafa saçacağım.
Geldim ki seni, üzüntülerle, gamlarla dolu bu dünyada neşelendireyim, cilvelendireyim. Âşıkların duaları gibi seni alıp ötelere, gökyüzünün ta üstüne çıkarayım.
Duydum ki, güzellerin birisinden bir öpücük almışsın. O öpücüğü güzellikle bana geri ver, yoksa öpücük yerine ben de seni alırım.
Gül de ne oluyor? Sen gül değil ‘küll’sün. ‘Söyle!’ emrini veren de sensin. Başkaları seni bilmesin, ben seni bilirim. Sen bensin, benden ibâretsin.
Sen benim canımsın, ruhumsun, bana Fâtihâ okuyorsun ama, sen baştan fâtihâ ol da seni gönlüme çağırayım, içime alayım.
Ey benim evim! Her ne kadar tuzaktan kaçmışsan da yine benim evimsin. tuzağa geri dön, eğer dönmezsen ben seni alır tuzağa korum.
Arslan bana dedi ki: ‘Sen acayip ceylânsın! Ben arslan olduğum hâlde sen arkamda neden koşup duruyorsun? Defol, git! Yoksa seni parçalarım.’
Sen, ceylân kılığına girmiş yâni ceylân şekline bürünüp gizlenmiş arslan yavrusu değil misin? Ben de ceylân suretine bakıyorum da onun için seni bırakıyorum.
Sen benim bir topumsun. Çomağımın önünde koşup durmadasın. Seni yuvarlayıp koşturan benim ama, sen de benim arkamdan koşup duruyorsun.”