Etiket: Hüsameddin Çelebi

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LX

Mustafa salâvâtullahi aleyhin İncil’de anılan iyi vasıflarını ululamaları.

727. İncil’de Mustafa’nın, o peygamberler başının, o sefâ denizinin adı vardı.

728. Sıfatları, şekli, savaşı, oruç tutuşu ve yiyişi anılmıştı. 

729. Hıristiyan tâifesi, o da, o hitâba geldikleri zaman sevab için,

730. Yüce adı öperler, lâtif vasfa yüz sürerlerdi.

731. Bu söylediğimiz fitne esnâsında o tâife, fitneden, kargaşalıktan emîndiler.

732. Onlar, o emîrlerin ve vezirin şerlerinden emîn olup Ahmed adının sığınağında korunmuşlardı.

733. Onların nesli de çoğaldı. Ahmed’in nuru, bunlara yardım etti, yâr oldu.

734. Hıristiyanlardan, Ahmed adını hor tutan diğer fırka,

735. Fitnelerden ve o tedbîri de şom, fitnesi de şom vezir yüzünden hor ve kıymetsiz bir hâle geldi.

736. Mânâları ters, sözleri aykırı tomarlara uymalarından dolayı dinleri de müşevveş bir hâle geldi, hükümleri de!

737. Ahmed’in adı böyle yardım ederse acaba nuru nasıl korur?

738. Ahmed adı sağlam bir kale olunca o emîn ruhun zâtı, nice olur?

739. Vezirin belâsı yüzünden yoldan çıkmış olan o nasîhat kabul etmez padişahtan sonra.

Kur’an-ı Kerim’de Saff sûresinin 4. âyetinde, “Şüphe yok ki Allah, kendi yolunda, yan yana, kurşunla kenetlenip kurulmuş bir duvar gibi saf kurarak savaşanları sever” diye buyrulmaktadır.

Bir şiirinde,

“Yâ Ahmedi Muhammed,

Ereyim visâline vecd ile,

Göreyim cemâlini zevk ile,

Cümle aşıklarda şevk ile,

Güzel adını işiteyim…” diye seslenen Hasan Dede, bizlere şu bilgileri sunar…

“Allah bütün güzelliklerini Peygamberler ile insanlara sundu ve hepsi Hazreti Muhammed’in nuruyla geldiler bu âleme ve insanlığa ışık tuttular, karanlıkları kaldırarak insanları aydınlığa götürmeye çalıştılar, birliğe, kardeşliğe davet ettiler. Hiçbiri insanlara kötülük yapmadı. Peygamberlerin hepsi aynı yerden bilgiler sundular ve insanların sırtlarından yüklerini aldılar, onları doğru yola sevk ettiler. 

Hüdâvendigâr Mevlâna, dinleri ve Peygamberleri birleyerek, ‘İbâdet şekillerinde fark var, ama amacımız bir, hepimiz aynı Allah’a koşmaktayız. Peygamberlere gelince, bütün peygamberler Ahmed’dir. Hepsi benim sevgilim Muhammed’den bahsettiler’ der. 

‘Ahmed’ ismi, İsa Ruhullah tarafından Hazreti Muhammed’e verilmiştir. İsa Ruhullah, Matheus’un İncil’inde demiştir ki: ‘Benden sonra bir prens gelecek bu âleme, ismi: Ahmed. Ona kim yetişirse benim selâmımı söylesin ve beni onun ümmetinden saysın.’ Yâni İsa daha hayattayken Resulallah’a biâd etmiştir.

Ve Cenab-ı Allah, Kur’an-ı Kerim’de, Hazreti Muhammed’in dilinden, Saff sûresinin 6. âyetinde, ‘Hatırla ki; Meryem oğlu İsa: ‘Ey İsrailoğulları! Ben size Allah’ın elçisiyim, benden önce gelen Tevrat’ı doğrulayıcı ve benden sonra gelecek Ahmed adında bir Peygamberi de müjdeleyici olarak geldim’ demişti’ diye buyurarak Hazreti İsa’yı tasdiklemiştir. 

Allah, en güzel tecellîsini Hazreti Muhammed’den göstermiştir. Onda kemâlâtını tamamlamıştır. Onun ışığı herkesi çevreler, çünkü o, ayırım yapmaksızın her varlığa ışık verir. Hazreti Muhammed hiçbir söze ve mânâya sığmayacak kadar yücedir. O her türlü hayalin ve idrâkin üzerinde bir mânâya sahiptir. 

Sonuç itibâriyle, Hazreti Muhammed’in bendesi ve, ‘Ben yaşadığım müddetçe Muhammed Muhtârın ayağının tozuyum; eseri Kur’an-ı Kerim’in kölesiyim’ diye buyuran yüce Pîr Hüdâvendigâr Mevlâna, din misyonerliği yapmamıştır. Bizler de yapmıyoruz. 

Toplumun böyle cahil kalmasının sebebine gelince… Ne peygamberlerini ne de bir büyük velîyi öğrenmediler. Onlardan ders almadılar. Kendi akıllarından, kendi benliklerinden, nefslerinden ders aldılar. Toplum, yanlış yerden beslendiği için ikiliklerde, kavgalarda yaşamlarını sürdürdü. Akıl sahipleri nefs sahipleriyle temas kura kura, dünya bir madde dünyası haline geldi. 

Çalışmak lazım ki, İslâm oyuncak hâline gelmesin. Dışarıdan bir sürü misyoner gelip, bir takke takıyor, sakal bırakıyor, isim değiştiriyor, toplumda kendini sevdirip, insanları gericiliğe sürüklüyor. 

Bütün Peygamberler İslâm’dır. Misyonerlik devri geçti, artık insanlık devri doğdu. İnsana, insanı söylemek gerek. İnsan olursa kâinata rahmettir. İkilik tohumu atanlardan ne Allah ne de Peygamberleri hoşnut olur.

İki cihanın bütün güzelliği, Peygamber Efendimiz, olduğu gibi, Cenab- ı Allah’ın kulluk kapısı da Ahmed, Mahmud, Muhammed isimleriyle açılır. Hazreti Muhammed’e ümmet olmadan Allah’a kulluk olunmaz. Cenab-ı Hakk, yarattığı kulunu inkâr etmez ama, böyle bir kişinin de huzura varmaya gücü takâti olmaz.”

Şeyh Gâlib Hazretleri bir methîyesinde Hazreti Muhammed Efendimizi şu sözleriyle metheder ve der ki… 

“Ey Allah’ın Resûlü! Ey soyu pak Sultan! Ey kutlu Efendimiz! 

Sana, Peygamberler zincirinin en baş halkası ve o kutlu kâfilenin serdârı, desem çok mu?

Soy bakımından da, beşerî vasıfların, başından beri süzüle süzüle saflaşmış ve kemâl noktasında seni bulmuştur. 

Ey iki âlemin Sultanı! Ey şânı yüce Sultan! 

Şüphesiz ki senin hükümrânlığın iki cihanı da kaplar, iki âlemde de bâkîdir.

Sana sığınan çaresizlere bu dünyada da el uzatırsın, o âlemde de. 

Yetimin başı ilk senin kutlu zamanında okşandı, yoksulun beli senin devrinde doğruldu ve kadının da bir insan olduğu ancak o saadet asrında hatırlandı. 

Ey benim adı güzel kendi güzel Efendim! 

Ey Ahmed, Ey Mahmud ve ey Muhammed! 

Sen bizim desteğimiz, dayanağımız, sultanımızsın. 

Gözlerin bir kurtarıcı ümidiyle yollara dikileceği o korkulu günde, kutlu ayağın mahşer meydanını şereflendirdiğinde duyulacak tek gülbang senin gülbangındır. 

Değil mi ki sen, âlemlere rahmet olarak gönderildin, o rahmetten bizleri de mahrûm eyleme. 

Ey yüce Efendim! 

Sen Ahmed’sin, Sen Mahmud’sun, Sen Muhammed’sin. 

Sen Hakk’ın tâyin ettiği, desteklediği sultanımızsın bizim.” 

Mevlâna’mızın buyurduğu üzere, ‘Ahmed’in adı böyle yardım ederse acaba nuru nasıl korur? Ahmed adı sağlam bir kale olunca o emîn ruhun zâtı, nice olur?..’

Cenab-ı Allah, o güzel Ahmedi Muhammed’in emîn ve saf aşıklarından olmayı nâsib eylesin…

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LIX

“Gönül dediğin bostanda bitmez, pazarda satılmaz, her kula da nasîb olmaz.” Hasan Dede

712. Bu cisimde mânâsız can; hilâfsız, kılıf içinde tahta kılıç gibidir.

713. Kılıfta bulundukça kıymetlidir. Çıkınca yakmaya yarar bir alet olur.

714. Tahta kılıcı muharebeye götürme, ah ü figâna düşmemek için önce bir kere muayene et.

715. Eğer tahtadansa, yürü… başkasını ara; eğer elmassa sevinerek ileri gel!

716. Elmas kılıç, velîlerin silâh deposundadır. Onları görmek, size kimyâdır.

717. Bütün bilenler, ancak ve ancak bunu böyle demişlerdir; bilen âlemlere rahmettir.

718. Nar alıyorsan gülen narı al ki onun gülmesi, sana tanesi olduğunu haber versin.

719. O ne mübârek gülmedir ki can kutusundaki inci gibi, ağızdan gönlü gösterir.

720. Mübârek olmayan gülme, lânetin gülmesidir. Ağzını açınca kalbinin karalığını gösterir.

721. Gülen nar bahçeyi güldürür. Erler sohbeti de seni erlerden eder.

722. Katı taş ve mermer bile olsan, gönül sahibine erişirsen cevher olursun.

723. Temizlerin muhabbetini ta canının içine dik. Gönlü hoş olanların muhabbetinden başka muhabbete gönül verme.

724. Ümitsizlik diyârına gitme, ümitler var. Karanlığa varma, güneşler var.

725. Gönül, seni gönül ehlinin diyârına; ten, seni su ve çamur hapsine çeker.

726. Agâh ol, bir gönüldeşten gönül gıdasını al, onunla gönlünü gıdalandır. Yürü, ikbâli bir ikbâl sahibinden öğren!

Hasan Dede şöyle bir menkîbe dile getirir…

“Bir gün Mevlâna, Şems-i Tebrizî, Hüsâmeddin Çelebi ve Sultan Veled, hepsinin selâm olsun üzerlerine, bir zenginin evine davet ediliyorlar. E şimdi davete icâbtır gidilsin. Yola koyuluyorlar gidiyorlar. 

Bir fakir de, ancak günlük kazancını elde ediyor, fazla bir kazancı yok. Onları kapısının önünden geçerken görür görmez hemen duygulanıyor ve o duyguyla içeri giriyor. Hanımı onun bu hâlini görünce diyor ki, ‘Efendi, yüzündeki bu duygusal ifâde nedir? Neye duygulandın? Ne geçti gönlünden, aklından?’

‘Ah hanım’ diyor, ‘şimdi kapımızın önünden Mevlâna, Şems-i Tebrizî, Sultan Veled, Hüsâmeddin Çelebi geçtiler, filân ağanın evine davete gittiler. Gönlümden geçirdim, benim de biraz dünyalığım olsaydı, onları çağırırdım. Onlar konuşurdu, biz de onların muhabbetlerini dinleyip inciler toplardık.’

Hanımı da çok temiz kalpli olduğu için, ‘Efendi’ diyor, ‘bu akşam yemek yemeyelim, yarın sabah da kahvaltı yapmayalım, öğlen yemeğini de yemeyelim. Bunları toplayalım. Dönüşte Mevlâna’yla, Şems-i Tebrizî’yi görür görmez davet et yarın akşama, biz de olanları çıkarırız önlerine.’

‘Tamam’ diyor adam. Oruca giriyorlar karı koca…

Şimdi gelelim Şems’le Mevlâna’ya ve Sultan Veled’le, Hüsâmeddin Çelebi’ye… Ağanın evinde ağırlanıyorlar. Fakat ağa misafire söz bırakmıyor. Şu kadar hizmetkârlarım var, şu kadar hayvanlarım var, şu kadar tarlalarım var, başlıyor sayıklamaya.

Çorbalar geliyor, buyur ediyor, fakat Mevlâna kaşığını götürüyor ama almıyor çorbayı. Çünkü geçmez boğazından öylesinin çorbası. Hepsi aynısını yapıyorlar. Ağanın adamları yiyor. Arkasından baklava geliyor, onu da ağanın adamları yiyorlar. 

Yemeğin sonunda dönüp Mevlâna’ya diyorlar, ‘Ya Mevlâna, bir dua yapar mısın?’

Mevlâna diyor ki, ‘Çorba tasından, baklava tepsisine kadar bütün kapları getirin.’

Getiriyorlar. Kısa bir dua yapıyor, ‘Allah’ım’ diyor, ‘bu zâta ne kadar mal mülk verdiysen, bir misli daha da fazla ver, ama muhabbetini verme.’ Çıkarıyor hırkasından elmasını, çorba tasına, yemek sahanlarına, hepsine dokunduruyor. Bütün kaplar altın haline geliyor.

‘Bize müsaade’ diyor Mevlâna, çünkü artık sıkılmışlar, paradan puldan, maldan mülkten muhabbet etmekten, kalkmışlar.

Yolda giderken, bekliyor onları şimdi, insanlığa saygı duyan fakir, çıkıyor önlerine, selâm veriyor. Şems-i Tebrizî, Mevlâna, hepsi selâmını alıyorlar. Fakir davet ediyor onları. Mevlâna, ‘Kısmet’ diyor, ‘yarına varsak sende misafiriz.’

Kalkıyorlar yarın akşam aynı saatte fakirin evine misafir oluyorlar. Hanımı da beyi de ayakta karşılıyorlar, hâl hatır soruşuyorlar. Sonra ağızlarını mühürlüyorlar, hiiç konuşmuyorlar. Mevlâna, Şems’e bakıyor; Sultan Veled Hüsameddin’e bakıyor. Sofra kuruluyor. Mevlâna ev sahiplerini de buyur ediyor sofraya. Adam, ‘Biz’ diyor, ‘lokma etmiştik, tokuz, buyrun siz yiyin.’

Allah ne verdiyse lokma ediyorlar, sofrayı kaldırıyorlar. Bir giriyorlar muhabbete Şems-i Tebrizî ile Mevlâna, başlıyorlar incileri dökmeye. Ev sahibiyle hanımı hem dinliyorlar hem gözyaşları döküyorlar. Artık sabah ezanları okunuyor, muhabbet o zamana kadar uzuyor.

Şems-i Tebrizî dönüp Mevlâna’ya, ‘Ya Hüdâvendigâr’ diyor, ‘bir dua da burda yap.’

Kaldırıyor ellerini Mevlâna, ‘Allah’ım’ diyor, ‘bu zâta ne fazla ver ne eksik, bunu bu karar bırak.’ ‘Amin’ diyorlar, sonra müsaade isteyip kalkıyorlar. 

Yolda şimdi soruyorlar Mevlâna’ya, ‘Sen zengine öyle bir dua yaptın, bir de elmas vurdun kaplarına, kapları altına çevirdin. Bu zâtın hiçbir şeyi yok, oruç tuttular bize bir sofra kurmak için. Kalkıp dedin duada, Allah’ım bu zâtı bu karar bırak, ne fazla ver ne eksik. Neden böyle bir dua yaptın?’

İşte Mevlâna şu cevabı veriyor, ‘Yaratıcıdan isteseydim malk mülk, korkardım gözü gönlü kaçmasın mala. Deseydim, bunu da al bu zâttan, korkardım Allah’ı benden daha çok sevecek… Bu yüzden duayı bu şekil yaptım.’

Bizim bulunduğumuz yol teferruat yolu değildir, gönül yoludur. Hazreti Muhammed Efendimiz, selâm olsun üzerine, bizden ne can ister ne mal ister. Onun bizden istediği tek bir şey vardır, o da gönüldür…”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LVIII

Emîrlerin velîahtlık için savaşları ve birbirlerine kılıç çekmeleri.

696. O emîrlerin birisi öne düşüp o vefâlı kavmin yanına gitti.

697. Dedi ki: “İşte o zâtın vekîli; zamânede İsa halîfesi benim.

698. İşte bu tomar, ondan sonra vekilliğin bana ait olduğuna dâir burhânımdır.”

699. Öbür emîr de pusudan çıkageldi. Hilâfet hususunda onun davası da bunun davası gibiydi.

700. O da koltuğundan bir tomar çıkardı, gösterdi. Her ikisinin de Yahudi kızgınlığı başladı.

701. Diğer emîrler de bir bir katar olup davaya kalkışıp keskin kılıçlar çektiler.

702. Her birinin elinde bir kılıç ve bir tomar vardı; sarhoş filler gibi birbirlerine düştüler.

703. Yüzbinlerce Hıristiyan öldü, bu suretle kesik başlardan tepe oldu.

704. Sağdan, soldan sel gibi kanlar aktı. Havaya, dağlarcasına toz kalktı.

705. O vezirin ektiği fitne tohumları, onların başlarına âfet kesilmişti.

706. Cevizler kırıldı; içi sağlam olan, kırıldıktan sonra temiz ve lâtif ruha mâlik oldu.

707. Ancak ten nakşına ait olan öldürmek ve ölmek, nar ve elmayı kırmak, kesmek gibidir.

708. Tatlı olan nardenk şerbeti olur, çürümüş olanın ise bir sesten başka bir şeyi kalmaz.

709. Esâsen mânâsı olan meydana çıkar; çürümüş olan rüsvâ olur gider.

710. Ey surete tapan! Yürü, mânâyı elde etmeye çalış! Çünkü mânâ suret tenine kanattır.

711. Mânâ ehliyle düş, kalk ki hem atâ ve ihsân elde edesin, hem de fetâ olasın.

Hazreti Mevlâna bir kasîdesinde şöyle sesleniyor…

“Hoten güzeli aramıza geldi; artık, candan da, bedenden de vazgeç!

O aşkın eline bir kılıç verdi de, dedi ki: ‘Benden başka kimi görürsen, onun boynunu vur! 

Güzel olsun, çirkin olsun, kadın olsun, erkek olsun; Nuh’dan başkasını denize at gitsin!

Nuh’un gönlünde yer alanları bırak; nefsanî arzularının esîri olanları, Nuh’un gönlüne girmeyenleri denize at!’..”

Hazreti Mevlâna’nın sözleri, ‘münâfıklara Hakk’ın Zülfikâr’ıdır. Büyük ve hayırlı kişilerin ruhlarına iksirdir. Hakk yolunda sefere çıkanlara bir yolculuk armağanıdır.’

Hazreti Muhammed Efendimiz, “Lâ fetâ illâ Ali, lâ seyfe illâ Zülfikâr” diye buyurur bir hadîsinde… Ali’den daha yiğit er, Zülfikâr’dan daha keskin kılıç yoktur…

Hazreti Mevlâna da şöyle bir açıklamada bulunur: “Hazreti Ali’nin Zülfikâr’ı ne kadar keskinse, ilmi ondan daha keskindir.”

İşte Hazreti Ali Efendimiz buyuruyor ki: “İnsan kendi aklının kını gibidir, kılıcı olmayan bir kından ne hayır vardır?”

“Hidâyetin mânâsı nedir?” der Hasan Dede ve şöyle devam eder: “Hakkı hak, bâtılı da bâtıl olarak görüp doğru yola girmek, delâletten ve bâtıl yoldan uzaklaşmaktır. İşte Ali, hidâyet kapısıdır, o kapıdan geçen dosdoğru olur, Hazreti Muhammed’in ilmine vâkıf olur.”

Nitekim, Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: “Ben nasîhat vericiyim. Ali, Hâdî’dir. O, benden sonra hidâyet yolunu arayanları hidâyete eriştirir.” 

Yüce Pîrimiz Mevlâna, “Yaya ancak doğru ok koyarlar. Bu yayın ters ve eğri okları da vardır. Ok gibi doğru ol da yaydan kurtul!..” der ve yine şu beyitleri dile getirir: “Tanrı tarafından vahîy ve cevaba nâil olan kişi her ne buyurursa o buyruk, doğrunun ta kendisidir. Can bağışlayan kişi öldürse de câizdir. O, naîbdir, eli Tanrı elidir. İsmail gibi onun önüne baş koy. Kılıcının önünde sevinerek, gülerek can ver. Ki Ahmed’in pak canı, Ahad’la nasıl ebedîyse senin canın da ebede kadar sevinçli ve gülümser bir hâlde kalsın.”

Bakın, ne güzel sesleniyor bizlere İmam Ali Efendimiz… 

“Nereye gidiyorsunuz? Ne vakit döneceksiniz? Hidâyet alâmetleri dikilmiştir. Deliller apaçıktır; nişâneler ortadadır. Ne diye başı dönmüş bir hâlde çöllere dalarsınız; neden ve niçin dolaşıp durursunuz? Peygamber’inizin nesli aranızdadır. Onlar, sizi gerçeğe çeken iplerdir. Din bayraklarıdır, gerçeklik dilleridir onlar. Onları, Kur’an’ın en güzel konaklarına indirin, Kur’an’da anıldığı, emredildiği veçhile onlara uyun; susamış develer gibi onların yanlarına, onların kaynaklarına koşun. Ey insanlar, bu sözleri, bu inancı, Peygamberlerin sonuncusundan alın; bilin ki bizden olup da ölen, ölü değildir, diridir; ölmez. Bizden olup da ölen, çürüyüp gitmez.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LVII

Bütün peygamberler doğrudur. “Tanrı peygamberlerini birbirinden ayırt etmeyiz.”

678. Bir yerde on tane çırağ bulundurulsa görünüşte her biri, öbüründen ayrıdır.

679. Nuruna yüz çevirirsen şüphesiz ki birinin nurunu öbürlerinden ayırt etmeye imkân yoktur.

680. Yüz tane elma, yüz tane ayva saysan her biri ayrı ayrıdır. Onları sıkarsan yüz kalmaz, hepsi bir olur.

681. Mânâlarda taksîm ve sayı yoktur, ayırma, birleştirme olmaz.

682. Dostun, dostlarla birliği hoştur. Mânâ ayağını tut, suret serkeştir.

683. Serkeş sureti, eziyetle eritip mahveyle ki onun altında define gibi olan vahdeti göresin.

684. Eğer sen eritmezsen Tanrı’nın inâyetleri, esâsen onu eritir. Hayy… gönlüm kulu kölesi olsun onun!

685. O, hem gönüllere kendini gösterir, hem de dervişin hırkasını diker.

686. Hepimiz yayılmıştık ve bir cevherdik. Orada başsız ve ayaksızdık,

687. Güneş gibi bir cevherdik, düğümsüz ve saftık… su gibi.

688. O güzel ve lâtif bir surete gelince kale burçlarının gölgesi gibi sayı meydana çıktı.

689. Mancınıkla burçları yıkın ki bu bölüğün arasından ayrılık kalksın.

690. Mutlaka ben bunu açar, anlatırdım, fakat bir fikir bile sürçmesin, bundan korkarım.

691. Nükteler keskin bir çelik kılıç gibidir. Eğer kalkanın yoksa gerisin geriye kaç!

692. Kalkansız bu elmasın karşısına gelme. Çünkü kılıca, kesmekten usanç gelmez.

693. Ben bu sebepten kılıcı kına koydum. Ters okuyan birisi, aykırı mânâ vermesin.

694. Hikâyeyi tamamlamaya, doğrular topluluğunun vefâkârlığından bahse geldik.

695. O reisin ölümünden sonra kalktılar, yerine bir vekîl istemeye giriştiler.

Hazreti Mevlâna’nın gönül sakîsi Hazreti Şems de, “Üzümler gibi hepimiz bağda kalabalık görünürüz ama tavada hepimiz biriz. Sayı ortadan kalkar, pekmez oluruz” diye buyurur.

Hasan Dede, “10 yazarsın 1 çıkar öne, 100 yazarsın 1 çıkar öne, 1000 yazarsın yine 1 çıkar öne” der ve önemli olanın, insanın o ‘1’i bulması olduğunu, 1’i bulanın hepsini bulmuş olacağını dile getirir ve şöyle devam eder: “Misâl olarak önünde 1000 tane mum var diyelim, sen kendindeki mumu ister baştaki mumdan, ister sondaki mumun ışığından yak; ama bunun için gerilere gitmeye gerek yok, sana yakın olan mumun ışığından yakman daha doğru olur, mantıklı olan budur; çünkü onlar sayıda fazla görünseler bile onların ışıkları yine o 1’dendir.”

Ve Mevlâna’nın 682. beyitte, “Mânâ ayağını tut, suret serkeştir” diye buyurduğu üzere, Hasan Dede de bir şiirinde,

“Mânâ âleminde yoktur hiç suret, 

Vuslata erince kalır tek hayret. 

Canlının cansızın taptıkları Hakk, 

Tek bir gâye vardır Hakk’a ulaşmak” diye seslenir.

683. beyitte Mevlâna, “Serkeş sureti, eziyetle eritip mahveyle ki onun altında define gibi olan vahdeti göresin” diyor.

Hasan Dede şöyle bir hikâye anlatır…

“Peygamber Efendimiz iki günde bir lokma yerdi, yâni fazla yemeye içmeye düşkün değildi. Hattâ zayıflığından dolayı elbisesi üzerinde düzgün durmadığı için karnına taş bağlardı. 

Hüdâvendigâr Mevlâna ise, üç günde bir lokma yerdi. O da bir gün boy abdesti alırken bedenine bakıyor, bedeninde zayıflıktan bütün kaburga kemikleri bir bir görünüyor; hemen içinden bir ses geliyor, ‘Ah benim Efendim, hem beni çok seviyorsun, hem de sana verdiğim emâneti bak ne hâle getiriyorsun.’ 

İşte Mevlâna, içinden seslenen Rabbine şu cevabı veriyor: ‘Eğer ben bu emâneti bu hâle getirmemiş olsaydım, seni apaçık göremeyecektim’…”

Bir diğer hikâyede de…

“Bir gün Sultan Veled Hazretleri, Allah’ın cemâlini görmek istiyor ve babasının huzuruna çıkıyor. 

Mevlâna, ona, ‘Eğer benim dediklerimi yaparsan onbeş güne kadar Allah’ın o güzel cemâlini görebilirsin’ diyor. 

Sultan Veled Hazretleri de, ‘Emrine tâbîyim baba’ diye cevaplıyor. 

Mevlana, oğluna, ‘Onbeş gün yemeden içmeden arınacaksın ve hep beni düşüneceksin. Gün boyunca biraz su ve bir lokma ekmek yiyeceksin’ diye nasîhat ediyor.

Böylece Sultan Veled, hâlvete giriyor; fakat daha birinci günde dönüp babasına, ‘Yâ babacığım, aklımı devamlı sende tutamıyorum, aklım bir dakika içinde sayısız yere gidiyor, bu iş nasıl olacak?’ diye soruyor.

Mevlâna, ‘Gayret et evlâd’ diyor. 

Sultan Veled, yine dönüyor hâlvete, günlerce uğraşıyor, bir gün, iki gün, üç gün derken vücudu gıdadan kesilince tamamen teslîmiyet hâline bürünüyor ve aklı artık bin yere gidemiyor, bir noktada sükût buluyor. 

Sultan Veled, babası ve aynı zamanda mürşidi olan Mevlâna’nın cemâline odaklanıyor ve bir gece perde kalkıyor. O yüzün ardında, kelimelerle anlatılamayacak kadar nâmütenâhî güzellikte bir cemâl görünüyor. Çilehânede bir ‘Allah’ bağırıyor ve koşup babasının huzuruna geliyor. 

Mevlâna da o esnâda tefekkür hâlinde… 

Hemen babasının boynuna sarılıyor, ayaklarına secdeye kapanıyor. Mevlâna, oğlunun başını okşuyor ve ona, ‘Mestûr et’ yâni ‘Sır et’ diye buyuruyor.”

‘Hayy… gönlüm kulu kölesi olsun onun!.. O, hem gönüllere kendini gösterir, hem de dervişin hırkasını diker.’

Ve ne güzel buyurur… “Ey ayıp ve âr hırkasını giyinen donmuş, üşümüş aşık sen can korkusuyla candan kaçıyorsun. Irmağı gördün ya… Testideki suyu ırmağa döküver. Su, hiç ırmaktan kaçar, çekinir mi? Testideki su, ırmağa döküldü mü ırmakta mahvolur, ırmak kesilir. Vasfı yok olur da zâtı kalır… Artık bundan böyle ne kaybolur, ne kötüleşir, pislenir!..”

Şiir:

“Ezelden aşkınla ben yâne geldim, 

Cemâlin şem’ine pervâne geldim. 

Koy beni yatayım şeyh eşiğinde, 

Şu tatlı canımı kurbana geldim. 

Nefsin kal’asını tevhiddir yıkan, 

Esmâ kuvvetiyle meydâne geldim. 

Aşıkların didârın gördüm düşümde, 

Kalmadı tâkatim divâne geldim…”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LVI

Vezirin hâlvette kendini öldürmesi.

662. Ondan sonra daha kırk gün kapısını kapadı. Kendisini öldürüp varlığından kurtuldu.

663. Halk onun ölümünü haber alınca kabrinin üstü kıyâmet yerine döndü.

664. Bir hayli halk onun yasıyla saçlarını yolarak, elbiselerini yırtarak mezarı üstüne yığıldı.

665. Arap’tan, Türk’ten, Rum’dan, Kürt’ten oraya toplananların sayısını da ancak Tanrı bilir.

666. Mezarının toprağını başlarına serptiler. Onun derdini yerinde ve dertlerine dermân gördüler.

667. Bir ay ahâli, mezarı üstünde gözlerinden kanlı yaşlara yol verdiler. Onun ayrılığı derdinden padişahlar da, büyükler de, küçükler de ah ü figân ediyorlardı.

İsa Aleyhhiselâm ümmetinin emîrlere “İçinizde velîaht kimdir?” diye sorması.

668. Bir ay sonra halk dedi ki: “Ey ulular! Siz beylerden o vezirin makâmına oturacak kimdir.

669. Ki biz o zâtı, vezirin yerine imam ve muktedâ tanıyalım. Elimizi de, eteğimizi de onun eline teslim edelim.

670. Mâdemki güneş battı ve bizim gönlümüzü dağladı, onun yerine çırağ yakmaktan başka çâremiz yok.

671. Sevgili, göz önünden kayboldu mu, onun visâlinden mahrûm kaldık mı, yerine birisinin vekîl olması, birisinin bize yâdigâr kalması gerekir.

672. Gül mevsimi geçip gülşen harâb olunca gül kokusunu nereden alalım? Gülsuyundan!

673. Ulu Tanrı açıkça meydanda olmadığından, bu peygamberler Hakk’ın vekilleridir.

674. Hayır, yanlış söyledim. Vekîl ile vekîl edeni iki sanırsan hatadır, iyi bir şey değil.

675. Sen surete taptıkça ikidir. Suretten kurtulana göre ise birdir.

676. Surete bakarsan gözün ikidir. Sen onun nuruna bak ki o birdir.

677. Bir adam, gözün nuruna bakarsa iki gözün nuru, birbirinden ayırt edilemez.

Yüce Pîr Hazreti Mevlâna’nın şu kasîdesine kulak verelim, bakın ne güzel sesleniyor bizlere…

“Ey bir yerde duramayan, dinlenme nedir bilmeyen rüzgârımız! Güle bizden haber götür de söyle; ‘Gül bahçesinden kaçıp şekerle dost olan gül, nasıl oldu da yurdundan, anandan, babandan, kardeşlerinden arkadaşlarından ve sana gönül veren, senin için feryâd edip duran bülbülden ayrıldın geldin, şekere karıştın, ‘gülbeşeker’ tatlısı oldun?’

Ey gül!.. Neden şekere karıştın? Aslında sen, kendin şekersin, şeker gibi tatlısın, hoşsun. Şeker olduğun için, herkesten çok sen, şekere lâyıksın ama, neden gül bahçesine karşı vefâsızlıkta bulundun? Şeker de, gül de hoş, fakat vefâlı olmak her ikisinden de hoş, her ikisinden de tatlı. 

Ey gül!.. Mâdem ki bahçeden ayrıldın gittin, sana bir iki sözüm var: O güzel yanağını şekerin yanağına koy da şekerden tat al, şeker gibi ol, şekere de bahçeden alıp götürdüğün hoş kokunu ver! O da gül gibi olsun. Ayrılığı göze aldın ama, bu ayrılıkta kazancın da var. Sen şekerin içine girdiğin için gül olarak oradan oraya götürülmekten, yolculuğun cefâsından, solup pörsümekten, yerlere atılmaktan, çiğnenmekten kurtuldun. 

Şimdi ‘gülbeşeker’ tatlısı oldun ya, seni yiyenlere gönül gıdasısın, göz nurusun. Bu yüzden artık gülden gönlünü çek; o nerede, bu nerede? 

Sen bahçede dikenle beraber oturuyorsun. Akıl gibi cana yakın idin, insana karıştın. Şekerle beraber iken şimdi insanla beraber oldun. Nur oldun. Haydi şimdi de şu günâhlarla kirlenmiş yeryüzünden gökyüzüne yüksel menzil menzil, konak konak da onunla mânen buluşma yerine kadar yürü!..

Ey gül!.. Sen şimdi dünyaya yukarıdan bakıyorsun da, dünyadaki acaip hâlleri gördüğün için dünyaya gülüyorsun. O yüzden elbiselerini yırtıyorsun. Ey kızıl kaftanlı, güçlü, kuvvetli yiğit er, ben senin hayranınım! 

Güller, ‘Kim mânen Hakk’a uluşmak için merdiven isterse, belânın, ızdırabın bir merdiven olduğunu bilsin de, başına gelenlerden şikâyet etmesin! Belâlardan korkmasın, canını belâlara atsın!’ diye nârâlar atarak, uçuşup saçılarak gökyüzünden gül bahçelerine yağmada.

Kendine gel de, şu kabtan, gülsuyu çıkaran ustanın testisinden bir yolunu bulup ter gibi sız, o hapsedilmiş kabtan, bir ruh gibi kaç, kurtul. 

Ne de tâlihliymişsiniz, ne de bahtınız yârmış! Benziniz gül gibi kıpkırmızı. Biz de sizin gibiydik, ruh olduk, kurtulduk. Haydi siz de ruh olun, bu kirli yeryüzünden kurtulun. 

Gülbeşekerden maksadımız, Hakk’ın lütfûyla bizim varlığımızdır. Varlığımız sanki demir kırıntısı, Hakk’ın lütfû ise mıknatıs!.. 

Akıl da aynadır. Demirden ayna yapan aynacı, onu parlatmak, ayna haline getirmek için ona çok eziyet etmededir de, bu yüzden olacak, ayna bizi istemiyor, bize gelmiyor, hep biz onu elimize alıyor, ona bakıyoruz. O bize şunları söylüyor ama, kulaklarımız gaflet pamuğu ile tıkalı olduğu için duyamıyoruz: ‘Ey insanlar, ben sizi sizsiz isterim.’

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LV

Vezirin her emîri ayrı ayrı velîaht yapması.

650. Neden sonra o emîrleri yalnız ve birer birer çağırıp her birine bir söz söyledi.

651. Her birine “İsa dininde Tanrı vekîli ve benim halîfem sensin,

652. Öbür emîrler senin tâbilerindir. İsa, umûmunu senin taraftârın ve yardımcın etti.

653. Hangi emîr, baş çeker, tâbi olmazsa onu tut; ya öldür yahut esîr et, hapse at.

654. Ama ben sağ iken bunu kimseye söyleme, ben ölmedikçe, bu reisliğe tâlib olma.

655. Ben ölmedikçe bunu hiç meydana çıkarma. Saltanat ve galebe dâvâsına kalkışma.

656. İşte şu tomar ve onda Mesîh’in hükümleri… Bunu ümmete fâsih bir tarzda oku!” dedi.

657. O, her emîre ayrı olarak şunu söyledi: “Tanrı dininde senden başka naîb yoktur!”

658. Her birini ayrı ayrı ağırladı. Ona ne söylediyse buna da onu söyledi.

659. Her birine bir tomar verdi, her tomar, öbürünün zıddını ifâde ediyordu.

660. O tomarların metni “ya” harfinden “elif” harfine kadar olan harflerin şekilleri gibi birbirine aykırıdır.

661. Bu tomarın hükmü, öbürünün zıddıydı, bu zıddîyeti bundan önce bildirdik.

Hazreti Mevlâna, ”Her şey zıddıyla belli olur, meydana çıkar” diye buyurur ve şöyle devam eder: “Çünkü zıddı olmadıkça, zıddını söylemedikçe hiçbir şey, târif edilemez; imkân yoktur buna. Ulu Tanrı’nın zıddı yoktur da onun için ‘Ben bir gizli defineydim, bilinmeyi diledim, sevdim’ demiş, ışığı meydana çıksın diye karanlıktan ibâret olan şu kâinatı yaratmıştır; yine böylece peygamberlerle erenleri meydana çıkarmış, ‘Sıfatlarımla halka görün’ demiştir. Onlar, düşmanın dosttan, tek, eşsiz kişinin yabancıdan ayrılması, belli olması için Tanrı ışığını elde etmiş olanlardır. O anlama, zâten anlam bakımından zıd yoktur, görünüşte zıddı vardır onun. Hani Âdem’in karşısında İblis, Musa’nın karşısında Firavun, İbrâhim’in karşısında Nemrud, Tanrı rahmet etsin, esenlikler versin, Mustafa’nın karşısında Ebû Cehil gibi tıpkı… Sonu da yoktur bunun. Şu hâlde anlam bakımından zıddı yoktur amma erenlerle Tanrı’ya bir zıd belirlemede; hem de halk, onlara ne kadar düşmanlık ederse, ne kadar aykırı hareket ederse işleri o kadar yücelmede onların, o kadar yayılıp tanınmada. ‘Tanrı ışığını nefesleriyle söndürmek isterlerse de Tanrı, kendi ışığını tam parlatır’, kâfirler hoş görmeseler de böyledir bu.”

Beyit:

“Elif, varlığından yok olmuştur ama; 

o harfi olmaksızın da be ile sin, elifi söyler durur.”

Nitekim, Ahmed Eflâkî’nin ‘Âriflerin Menkîbeleri’ isimli eserinde şöyle rivâyet edilmektedir:

“Bir gün dostlar, kibirli ve kıskançların inkârından, zıd gidenlerin yermelerinden şikâyet ettiler. Mevlâna Hazretleri buyurdu ki: Hazreti Musa’ya, heybetli ve gürbüz beş kişi düşmanlık etti. Musa, tahammül ve sabretti. Nihâyet Tanrı Hazretleri beşinin de kökünü kazıdı ve hepsi Musa’ya yenildiler. Musa onları yendi. Onlardan biri Kârun’du. O, mal kuvvetiyle terbiyesizlik ediyordu, ‘Biz onu eviyle birlikte yere soktuk’ (Kasas, 81) âyetinde olduğu gibi yok olup yere battı. İkincisi Samîrî idi. Bu da ilmiyle münâkaşada bulunmuştu. Sonunda ‘Ziynetleri atmak…’ (Taha, 88) âyetinde olduğu gibi atıldı. Üçüncüsü de Bel’âm idi. O da zühdü ile övünüyordu, hayvan şekline girme illetine tutuldu. ‘Köpek şekline soktu’ (Âraf, 175) Musa’nın kapısının köpeği oldu. Dördüncüsü Uc bin Anak’tı. Bu da kuvveti ve cüssesine güvenerek, Musa ile mücâdele ediyordu. Sonunda Musa’nın elinde yok oldu. Beşincisi lânetlenmiş Firavun’du. O da Mısır ülkesi ve nehirleriyle övünüyor ve kumandanlık ediyordu. Fakat suda boğulup Musa’nın asker öldürmekliği ile yok oldu. Böylece peygamberlerin ve velîlerin düşmanları kıyâmet gününe kadar faaliyettedir ve az da değillerdir. Bununla beraber imtihan içinde imtihan daima kalacaktır. ‘Bu çok iyi bilen azîz Tanrı’nın takdîridir.’ (Enâm, 96; Yâsin, 38; Fussilet, 11). 

Şiir: 

“Ey oğul, kapının çavuşu oldum diyen için imtihan içinde imtihan vardır.

O hâlde her devirde Peygamberin makâmında oturan bir velî vardır. Bu imtihan da kıyâmete kadar sürecektir.

Kur’ân-ı Kerîm’deki ‘hiç bir ümmet gelip geçmedi ki, ancak ona…’ (Fâtır, 24) âyetini hatırında tut.”

Hasan Dede çok güzel söyler ve der ki: “Suların yönü denize olduğu gibi, bizim bilgilerimiz de Allah’ın zât’ına doğrudur. Akıl teslim olduktan sonra, yürüdüğümüz yol da biter. Bu suretle ‘nokta’ya varmış oluruz. Nokta, bizim gözümüz, elif ise vücudumuzdur. Gözümüze Allah için bakan da nokta olur; sesten, sözden kesilir. Vücudumuza bakanlarsa, hakkımızda çeşit çeşit söylerler. Çünkü, söyleyen tarafımıza bakarlar. Noktayı görmek için, elifi terk etmek lâzım. Hakikat zâten yokluğun arkasındadır… Oraya varmak da, ancak aşk ile olur.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LIV

Vezirin, hâlveti terk etmede müridleri ümitsiz bırakması.

643. Vezir içerden seslendi: “Ey müridler, benden size şu mâlum olsun.

644. Ki İsa bana ‘Hep yakınlarından, arkadaşlarından ayrıl, tek ol,

645. Yüzünü duvara çevirip yalnızca otur, kendi varlığından da hâlveti ihtiyâr et’ diye vahyetti.

646. Bundan sonra konuşmaya izin yok, bundan sonra dedikodu ile işim yok.

647. Dostlar elvedâ! Ben öldüm, yükümü dördüncü göğe ilettim.

648. Bu suretle de ateşe mensûb feleğin altında zahmet ve meşakkatler içinde yanmayalım!

649. Bundan sonra dördüncü kat gök üstünde, İsa’nın yanında oturacağım.”

Hazreti Mevlâna, bir kasîdesinde şöyle buyuruyor…

“Sağdan, soldan çekiştirmeler, ayıplamalar duyulsa bile gönlünü bir güzele kaptırmış olan kişi aşkından dönmez! 

Aşk yüzünden kınanmak, ayıplanmak nasıl bir âdet ise, aşığın kulağının sağır olması da bir âdettir. 

Aşk uğrunda iki dünyanın yıkılması, virân olması; aslında mâmur olmaktır, yeniden yapılmak, meydana gelmektir. Aşk uğrunda, aşk yolunda bütün faydalardan vazgeçmekte fayda vardır! 

Hazreti İsa dördüncü kat gökten, ‘Haydi ey aşıklar, elinizi, ağzınızı yıkayınız! Gök sofrası kuruluyor. Mânevî yemekler yeme zamanı geldi!’ diye bağırıyor.

Yürü! Yokluk meyhânesinde sevgiliye karşı yok ol! Nerede iki sarhoş varsa, orada kavga ve gürültü vardır. 

Sen şeytanların bulunduğu yere, ‘Yardım, yardım!’ diye gelip giriyorsun. Aklını başına al da yardımı Allah’tan iste! 

Buradakilerin hepsi de insan şeklinde birer şeytan, birer ifrittir. 

O kadar çok mânâ şarabı iç ki, mest olasın da dedikodudan kurtulasın. Sen aşık değil misin? Aşk da bir meyhâne değil mi?..”

Hasan Dede de bir şiirinde şöyle seslenir bizlere…

“Feleğin çarkında meyhâne açtık, 

Bütün aşıklara dâvetimiz var, 

Gerçekleri seçmeye niyetimiz var. 

Aşık olan bu dâvete gelmeli, 

Birer mey de çarkımızdan almalı, 

Kabtan kaba konup daim kalmalı, 

Görmeli nice bin suretimiz var. 

Ya mekân var, ya Hüdâ var denecek, 

Orda yalancının mumu sönecek, 

Alnına bir damga vurulup geri dönecek, 

Şimdi böyle bir gayretimiz var. 

Ömür tamam olup vakit dolunca, 

Ecel kapımızı çalmaya gelir, 

Elinde kaderin verdiği fermân, 

Bir can borcumuz var almaya gelir. 

Hakk’tan gelen fermâna bir şey söylenmez, 

Mâdem sonu yalan minnet eylenmez, 

Hem de daha can kalıp da eğlenmez, 

Köhne kafesinden almaya gelir…”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LIII

“Delilik tarağı sevgilinin aşıklarını zincire vuran saçlarını taradı, onu süsledi de, biz kıskançlıktan tarak gibi şerha şerha iki başlı olduk.” Mevlâna

628. Ey asıl arayan kimse! Şu aslı bil ki kimde dert varsa o, koku almış, dermâna ermiştir.

629. Kim daha ziyâde uyanıksa o daha ziyâde dertlidir. Kim işi daha iyi anlamışsa onun benzi daha sarıdır.

630. Hakk’ın cebrinden âgâh isen feryâdın nerde? Cebbârlık zincirini görüşün hani?

631. Zincire bağlanan nasıl olur da neşelenir? Hapiste esîr olan, nasıl hürlük eder?

632. Eğer ayağını bağladıklarını, başına padişah çavuşlarının dikildiğini görüyorsan,

633. Gayrı sen de âcizlere çavuşluk etme. Çünkü bu vazîfe âcizlerin huyu ve tabîatı değildir.

634. Mâdemki görmüyorsun; Tanrı’nın cebrinden bahsetme! Görüyorsan hani gördüğünün nişânesi?

635. Hangi bir işe meylin varsa o işte kendi kudretini apaçık görür durursun.

636. Hangi işe meylin ve isteğin yoksa… Bu, Tanrı’dandır diye kendini cebrî yaparsın!

637. Peygamberler, dünya işinde cebrîdirler, kâfirler de ahîret işinde.

638. Peygamberlerin, ahîret işinde ihtiyârları vardır, cahillerin de dünya işinde.

639. Zîrâ her kuş, kendi cinsinin bulunduğu yere gider, bedeni geride uçmaktadır, canı daha tez, daha ileri gitmekte!

640. Kâfirler, ‘siccîn’ cinsinden olduklarından dünya zindanına rahat rahat gelmişlerdir.

641. Peygamberler, ‘illiyyîn’ cinsinden olduklarından can ve gönül illiyyînine doğru gitmişlerdir.”

642. Bu sözün sonu yoktur, fakat biz yine dönüp o hikâyeyi tamamlayalım.

Hazreti Mevlâna, bir kasîdesinde şöyle seslenir…

“Yeşilliğin, lâle bahçesinin dostuyuz. Fakat kötü gözden, nazârdan korktuğumuz için yüzümüz sarardı. 

Mushâf getirelim de, senden başkasının elinden şarap içmeyeceğimize dair sakîye yemin edelim. 

Kimin canı varsa, ancak o, can bahçesinden koku alır. Fakat ona sahip olan da baştan başa ondan ibâret olduğunu anlar. 

O kadeh yüzünden öyle tez canlı olmuşuz ki, gönlümüz, kuş gönlü hâlini almış da bedenimizin dışında çırpınmada. 

Biz, insan bedeni kesâfetinin, karanlıklarının perdesi arkasında oturmuşuz da seher vaktinin nuru gibi karanlık perdeleri yırtarız. 

Biz gece idik. Mânâ güneşinin nuru ile aydınlandık, sabah hâline geldik. Biz yırtıcı kurt idik, ilâhî feyizle, tanınmış bir çoban olduk. 

Tebrizli Şems, cana benzeyen yüzünü gösterdi de, ruh gibi, hepimiz, canla başla ona doğru koşuyoruz.”

Hazreti Mevlâna, “Her kuş kendi cinsiyle uçar” diye buyurduğu üzere, Hasan Dede de, “Doğanla karga beraber uçmaz. Güvercinle kumru beraber uçmaz. Serçe bıldırcınla beraber uçmaz. Hepsi kendi cinsiyle uçar” der, “Bazı kuşları da görürsün farklı cinstirler ama birarada dururlar. Onlar da sakat kuşlardır. Kiminin kanadı kırık, kiminin gözü kör, sakat oldukları için birarada duruyorlar.”

Abdülbâki Gölpınarlı, ‘siccîn’ ve ‘illiyyîn’ ile ilgili olarak şu açıklamayı yapar: “Siccîn, Arapçada zindan, hapishâne mânâsına gelen ‘sicn’ kökündendir, cehenneme denmiştir. İlliyyîn, yücelik, yükseklik mânâsına gelen ‘âlâ’ kökündendir; cennetlerin en yüce yeridir; cehennemin en aşağı, en kötü yerinin siccîn olduğu gibi. Kurân’da, Muttaffıfîn sûresinin 7-8. ve 18-19. âyetlerinde geçen bu sözler, mümînlerle kâfirlerin amel defterleridir diyenler de olmuştur ki bu takdirde, kâfirlerin amel defterlerindeki suçlar, kendilerini kötü bir zindana benzeyen cehenneme götüreceği gibi, inananların amel defterlerindeki hayır ve iyilikler de onları yücelere yükselteceği için bu adla anılmışlardır ve bu adlar sebebiyyet yoluyla o defterlere verilmiştir.”

Âriflerin Menkîbeleri isimli eserde şöyle bir hikâye rivâyet edilir:

“Mevlâna Hazretleri buyurdu ki: Bir gün, bir mürid, şeyh İbrâhim Edhem’den kendisine İsm-i Âzâm’ı öğretmesini ricâ etti. Şeyh emretti, onu Dicle’ye attılar. Mürid, feryâd ettikçe arka arkaya suya batırıyorlardı. Nihâyet müridin ıstırap ve sıkıntısı o dereceye ulaştı ki, ‘Allah, Allah’, demeğe başladı. Bunun üzerine su onu hemen kenara attı, o da kurtuldu. Şeyh buyurdu ki: Has olan İsm-i Âzâm, kul bunalıp ona sarıldığı vakit, onun elini tutandır. Çünkü ‘Sıkışık olan kimse dua ettikçe ona icâbet eden ve belâsını gideren’ buyurulmuştur. Zîrâ âczîyet lâyık olmanın şahididir.”

Beyit:

“Kâfir kimdir? Kâfir, şeyhin imanından haberi olmayandır. 

Ölü kimdir? Ölü, şeyhin canından haberi olmayandır.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LII

“Ben ölürsem siz beni geri getirin, ölü bedenimi sevgilime teslim edin! Eğer o solmuş dudaklarıma bir öpücük kondurur, ben de hemen dirilirsem buna hayret etmeyin!” Mevlâna

610. Biz yoktuk, mücâdelemiz de yoktu. Senin lütfûn bizim söylenmemiş sırlarımızı da işitiyordu.

611. Nakış, nakkaşın ve kaleminin huzurunda ana karnındaki çocuk gibi âciz ve eli bağlıdır.

612. Kudret huzurunda bütün âlem mahlûkları, iğne önünde gergef gibi âcizdir.

613. Kudret gergefe bazen şeytan resmi, bazen de insan resmi işler; gâh neşe, gâh keder nakşeder.

614. Gergefin eli yok ki onu def için kımıldatsın; dili yok ki fayda, zarar husûsunda ses çıkarsın.

615. Sen beytin tefsîrini Kurân’dan oku Tanrı ‘Attığın zaman sen atmadın’ dedi.

616. Biz bir ok atarsak, atış bizden değildir. Biz yayız, o yayla ok atan, Tanrı’dır.

617. Bu cebîr değil, cebbârlığın mânâsıdır. Cebbârlığı anış da, ancak Tanrı’ya tazarrû ve niyâz içindir.

618. Bizim figânımız muztâr ve kudretsiz olduğumuzun delilidir. Yaptığımızdan utanmamız da elimizde ihtiyâr olduğuna delildir.

619. Yapıp yapmamada ihtiyârımız varsa utanma ne? Bu acıklanma, bu utanış, bu teeddüb ne?

620. Hocaların, şakirtleri terbiye etmesi niçin; fikir, neden tedbirlerden tedbirlere dönüyor?

621. Eğer sen, ‘O, cebîrden gâfildir. Hakk’a mensûb olan ay, bulutta yüzünü gizliyor’ dersen,

622. Buna hoş bir cevap var; dinlersen küfürden geçer, dini tasdîk eder, buna tâbî olursun.

623. Hasret ve figân, hastalık zamanındadır. Hastalık zamanı tamamiyle uyanıklık zamanıdır.

624. Hasta olduğun zaman günâhından istiğfâr eder durursun.

625. Sana günâhın çirkinliği görünür; iyileşince yola geleyim diye niyet edersin.

626. Bundan sonra kulluktan başka bir iş ihtiyâr etmeyeyim diye ahdeylersin.

627. Şu hâlde bu yakînen anlaşıldı ki hastalık sana akıllılık bahşediyor.

Hazreti Mevlâna, her sabah namazından sonra okuduğu duada şöyle sesleniyor içindeki Rabbine…

“Her korku anında sığındığım sığınak, söylediğim söz, ‘Allah’tan başka yoktur tapacak’ sözüdür. Her üzüntüye, mihnete karşı, ‘Allah ne dilerse o olur’ derim; her nimet için hamd Allah’a, her genişlik, ferahlık için şükür Allah’a; her şaşılcak şey için tenzîh ederim Allah’ı noksan sıfatlardan; her suç için Allah’tan yarlıganmak dilerim; her sıkıntı, her darlık vaktinde Allah yeter bana; her düşmana karşı Allah’a sığınırım; her kaza ve kader için Allah’a dayanırım; her musîbette, ‘biz, gerçekten de Allah’ınız ve gerçekten de ona dönenleriz’ derim; her ibâdete, her suça karşılık da zikrim, fikrim, ‘havil ve kuvvet, ancak çok yüce ve büyük Allah’ındır’ sözüdür.”

“İslâmiyet baştan aşağı tevazû yoludur, baştan aşağı yokluk yoludur” der Hasan Dede, “Yokluk, benlik gittikten sonra zuhûr eder. Bizler, ne kadar benlikte kalırsak, o kadar kayıplarda oluruz, ıstıraplarda ve hüzünlerde oluruz. Kendimizi ne kadar teslimiyete bırakırsak, o kadar teslim olduğumuz yer bizlerde varlığını, güzelliklerini gösterir ve bizlerin mânevî kazançlar elde etmemizi sağlar.”

Bir gün bir bilgin Mevlâna’ya, “Yolumuz nedir?” diye sormuş. 

Mevlâna da ona, “Yolumuz, ölmek ve nakdimizi göklere götürmektir. Ölmeden eremezsin” diye cevap vermiş.

‘Ölmeden evvel ölmek’ demek, Allah’ı arayan yolcunun, yokluğunu idrâk etmesi ve kendi hiçliğini tam mânâsıyla bilmesidir. Çünkü hakikatte ölüm diye bir şey yoktur. Ölmeden evvel ölmek, Allah’ın varlığında tamamiyle yok olmak demektir.

Ne güzel söyler Hazreti Mevlâna bir kasîdesinde…

“Yine huzurunda ölmek için salına salına geldim ey defalarca beni gamdan, gussadan, sıkıntıdan kurtaran güzel. 

Ben kupkuru, şahrem şahrem yarılmış yeryüzü gibiyim, bulutum da lütfûndan, miskim de; gök gürültüsünden başka bir ses istemem, elime kıvrım kıvrım siyah saçlarından başka bir şey almam, başka bir şeye sarılmam. 

Sana tutsak olmak, beylikten, hürlükten yüz kat iyi, hele ey gönlü hasta tutsağım benim dediğin zaman…”

615. beyitte işâret edilen, “Attığın zaman sen atmadın” (Enfâl, 17) âyeti ile ilgili olarak Abdülbâki Gölpınarlı bizlere şu bilgiyi verir: 

“Bu âyet, Bedir Savaşı’nı hatırlatmaktadır. Bedir Savaşı, hicretin ikinci yılı Ramazan ayının onyedinci Cuma günü olmuştur. O gün, Hazreti Peygamber, ‘O toplum, yakında bozguna uğrayacak ve ardını dönüp kaçacak’ (Kamer, 45) âyetini okumuşlar, yerden bir avuç taş alarak müşriklere atmışlardı. Bu taşlar kime rastladıysa o savaşta öldürüldü. Lafzî iktibas yapılan âyetin meâli şudur: ‘Onları siz öldürmediniz; fakat Allah öldürdü ve attığın zaman sen atmadın, fakat Allah attı ve böylece kendi katından, inananlara güzel bir nimet vermek, onları denemek istedi. Şüphe yok ki Allah her şeyi duyandır, bilendir.’”

617. beyitte geçen ‘cebîr’le ilgili olarak; cebr, zorlamak, zorla yaptırmak anlamına gelmektedir.

Hazreti Ali, kendisine sorulan bir soruya istinâden, “Allah, kulları işleyecekleri işte kendi başlarına bırakmadı; çünkü Allah bundan yücedir, üstündür” diye buyurunca, “Allah, kullara suç işlemek husûsunda bir ihtiyâr mı verdi?” sorusuna da şu cevabı vermiştir: “Allah böyle bir şey yapmaktan daha âdil ve hakîmdir, üstün ve ulu Allah, ‘Ey Âdemoğlu, ben senin yaptığın iyiliklere mükâfat vermede senden daha yetkili olduğum gibi sen de yaptığın kötülüklere karşılık mücâzâta uğramaya lâyıksın; sen suçları, sana verdiğim kuvvetle işledin’ demiştir.”

Abdülbâki Gölpınarlı, “Mevlâna, ‘Biz bir ok atarsak, atış bizden değildir. Biz yayız, o yayla ok atan, Tanrı’dır’ dedikten sonra bunları okuyanların cebîr sanmamalarını sağlamak kasdiyle bu, cebîr değil, aksine kırıkları onarışın, eksikleri tamamlayışın mânâsıdır, bu da Allah’a yalvarmak içindir, deyip bir kötülüğe uğrayınca ağlayıp inlememiz, nasıl âczimize delâlet ediyorsa kötülükte bulununca da utanmamız, bu işi kendi dileğimizle yaptığımıza delildir, diyor ve irâdemizle, ihtiyârımızla bu işi yapmasaydık bu utanmanın, bu acıklanmanın, bu dertlere düşmenin bir mânâsı olmaz; hocalar, talebeyi terbiye için sıkıştırmazlar; fikir, kuruntulardan kuruntulara düşmez buyurup, devamındaki beyitlerde de aynı esas üzerinde örnekler verir” diye açıklar.

Nitekim, Mevlâna buyurur, der ki: “Ey gönül! Vazîfeni hakkiyle yapmamaktaki kusurlarına ne özürler düşünüyorsun? Onun tarafından nice nice vefâ, senin tarafından nice nice cefâ… Onun tarafından nice nice cömertlik, bu taraftan ise azlık ve çokluk anlaşmazlığı. Onun tarafından nice nice nimetler, senin tarafından bunca hata, bunca hased, bunca iyi ve kötü hayaller… Onun tarafından nice nice lütûflar, nice nice lezzetler, nice nice vergiler… Bunca lezzetler ne için? Senin acı canının hoş olması için… Bunca lütûflar neden ötürü? Allah dostlarına ulaşma için… Kötülükten pişman olup da, ‘Allah!’ diye yalvarınca, seni O çeker, belâlardan kurtarır.”

“Allah, herkese bir huy, herkese bir çeşit akıl vermiştir. Bir kişiye göre doğru olan söz, öbürüne göre yanlıştır; ya da birisine bal gibidir, diğerine zehir” der Hasan Dede,  “Fakat aşığa gelince o, temizden de münezzehtir, pisten de. O, bütün ağırlıklardan kurtulmuştur. Fakat halka gelince, herkesin aklına göre söz söylemek gerekir. Çünkü herkesin aklı kendine göre en iyisidir. Bütün akıllar ortaya koyulsa ve denilse ki, bu aklın güzelidir, gelin bunu alın başınıza koyun… yine de herkes gider kendi aklını beğenir. Bir insan, büyük bir yere yönelirse, orada onun aklı da büyür, güzelliği de çoğalır. Ama küçük yerlere yönelirse, o zaman var olan küçük aklını da kaybedebilir. Mânâ, herkesin kendi aklına göredir. Aşk ise tefsîr kabul etmez, hiçbir kalıba sığmaz.”

Kasîde:

“Kıyâmeti gördüm, kendimi kaybettim, varlığım görünmez oldu; yay gibi ikiye büküldüm amma ok gibi de uçup gidiyorum. 

Ey kendisinden ayrılmama imkân bulunmayan dost, bir avuç topraktım ben, senden esip gelen yel tozuttu, havalara kaldırdı, yüceltti beni, fakat sensiz nerelere gideyim? 

Ey göz nuru, din nuru, akıllıca otur dedin, ey perdelerimi yırtan, beni kendi hâlime mi bırakıyorsun ki?..

Nasıl el çırpmayayım ki, güzelim elimde benim; nasıl ayak vurmayayım ki zîr perdem bem oldu, altüst olmuşum zaten.”

Yayım tarihi

MESNEVİ’DE YOLCULUK – Cilt I/LI

Vezirin “Halveti terk etmem” diye cevap vermesi.

591. Vezir dedi ki: “Delillerinizi kısa kesiniz; nasîhatimi, can ve gönülden dinleyiniz.

592. Emîn isem, emîn adam ithâm edilmez göğe ver desem bile!

593. Eğer ben mahzı kemâl isem kemâli inkâr nedir? Değilsem bu zahmet, bu eziyet ne oluyor?

594. Ben bu hâlvetten çıkmayacağım. Çünkü kalb ahvâliyle meşgûlüm.”

Müritlerin vezire yalvarması.

595. Hepsi birden dediler ki: “Ey vezir, inkâr etmiyoruz, bizim sözümüz ağyârın sözü gibi değildir.

596. Ayrılığından gözyaşlarımız akmakta, canımızın tâ içinden ah u vahlar coşmakta!

597. Çocuk, dadısıyla kavga etmez. Gerçi ne kötüyü bilir, ne iyiyi… Fakat boyuna ağlar durur!

598. Biz çeng gibiyiz, sen mızrab vurmaktasın; inleme bizden değil, sen inliyorsun!

599. Biz ney gibiyiz, bizdeki nağme senden. Biz dağ gibiyiz, bizdeki sadâ senden.

600. Kazanıp kaybetmede olan satranç oyunu gibiyiz. Ey huyları güzel! Bizim kazanıp kaybetmemiz sendendir.

601. Ey bizim canımıza can olan! Biz kim oluyoruz ki seninle ortada olalım, görünelim!

602. Biz yokuz. Varlıklarımızı, fânî suretle gösteren, vücudu mutlak olan sensin.

603. Biz umûmîyetle arslanlarız ama bayrak üstüne resmedilmiş arslanlar!

604. Onların zaman zaman hareketleri, hamleleri rüzgârdandır.

605. Hareketimiz de, varlığımız da senin vergindir. Varlığımız umûmîyetle senin icâdındır.

606. Yoksa, varlık lezzetini gösterdin. Yok olanı kendine aşık eylemiştin!

607. O inâm ve ihsânın lezzetini… mezeyi, şarabı ve kadehi esirgeme!

608. Esirgersen kim arayıp tanıyabilir? Nakış nakkaşla nasıl mücâdele eder?

609. Bize, bizim efâlimize bakma; kendi ikrâmına, kendi cömertliğine bak!..

Abdülbâki Gölpınarlı şöyle buyurur: “Mevlâna, bu beyitlerde kendisini çenge, neye, satranca benzetmekte, sesin mızraptan, soluktan meydana geldiğini, kazanıp matolmanın satranca ait bulunmadığını bildirmekte ve nihâyet ‘Biz yoklarız, bizim varlıklarımız geçici şekiller izhâr eden, Mutlak Varlık olan sensin ancak’ deyip varlıkları arslanlar, fakat bayraklardaki arslan resimleri saymakta, hareketleinin rüzgârdan meydana geldiğini anlatmakta, bir nevî Vahdet-i Vücud inancını izhâr etmektedir.”

Hasan Dede, “Vahdet-i Vücud, insanın kendisi yok olunca ortada yalnız Allah’ın varlığının kalmasıdır” der ve “Fakat bu yokluk, öbür yokluklar gibi değildir. Yok olduğumuz varlık, yâni Allah, ebedî ve ezelî olduğu için, biz de onunla birlikte ebedî ve bakî oluruz” diye açıklar.

Hazreti Mevlâna da bir kasîdesinde şöyle seslenir…

“Ben, bende değilim, ben elden gittim. Yoluma kadehleri koyma! Eğer korsan, üstüne ayağımı basar, hepsini kırar geçiririm. 

Gönlüm her nefeste senin hayalinin rengine boyanır. Eğer siz sevinçliyseniz ben de sevinirim, mahzûnsanız, ben de mahzûn olurum. 

Acılık ederseniz ben de acı olurum. Lütûflarda, ihsânlarda bulunursanız, ben de lütûflarda ve ihsânlarda bulunurum. 

Ey güzel yüzlü sevgili; seninle her şey hoştur, güzeldir. Asıl olan sensin, ben kimim? Ben senin elinde bir aynayım. Sen her ne gösterirsen, ben oyum…”

İnsan, her nefeste her an ölüyor ve diriliyor. Yâni demek oluyor ki, ölüm ve yaşam her anda gerçekleşiyor. 

Hasan Dede der ki: “Nefes, insanın ağzından çıkarken, ‘Ben kimim?’ diye sorar. Bizler de ruhen, ‘Rabbimsin’ deriz. O da tekrar bize geri döner. Yâni devamlı Rabbimizle bir alışveriş içindeyiz. O nefesle hayattayız.”

Beyit:

“Tevhidde, isteyenle istenilenin sıfatlarını ayrı gören kimse, ne isteyen olmuştur, ne de istenilen. 

Allah’ı kim tanır? 

– İnkârdan kurtulan kimse. 

İnkârdan kim kurtulmuştur? 

– Elest meclisinde, Hakk’a karşı ruh zerrelerinin ‘Evet, Rabbimizsin’ cevabının özünü gören aşık…”