Ay: Eylül 2019

“Ben aşkı gördüm, sarhoş bir hâlde şöyle diyordu:

Belâyım ben, belâyım ben, belâyım.

Ben oyum ki Tuvâ vadisinde,

Musa ile konuşan nurum,

Tanrıyım ben, Tanrıyım ben, Tanrıyım.

Şems-i Tebrizî dedim, sensin dedi, 

Senim ben, senim ben, senim…” Mevlâna

116. Güneşin vücuduna delil, yine güneştir. Sana delil lâzımsa, güneşten yüz çevirme.

117. Gerçi gölge de güneşin varlığından bir nişân verir, fakat asıl güneş her an can nuru bahşeyler.

118. Gölge sana gece masalı gibi uyku getirir. Ama güneş doğuverince ay yarılır.

119. Zaten cihanda güneş gibi misli bulunmaz bir şey yoktur. Bakî olan can güneşi öyle bir güneştir ki, asla gurûb etmez.

120. Güneş, gerçi dışarda tektir, fakat onun mislini tasvir etmek mümkündür.

121. Ama kendisinde esîr var olan güneş, öyle bir güneştir ki, ona zihinde de, dışarda da benzer olamaz.

122. Tasavvurda onun sığacağı bir yer nerde ki misli tasvir edilebilsin!

123. Şemseddin’in sözü gelince dördüncü kat göğün güneşi başını çekti, gizlendi.

Abdülbâki Gölpınarlı, “Mevlâna, 116. beyitte, aşkı güneşe benzetmekte, güneşin varlığına delil nasıl güneşse, aşkın da aşka delil olduğunu söylemekte, bundan sonraki beyitlerde, güneşin meydana getirdiği gölgeyi âdetâ izâfî varlığa benzeterek, “Rabbinin işini görmedin mi? Nasıl da gölgeyi uzattı, dileseydi onu sâkin eder, uzatıp kısaltmazdı elbette; sonra güneşi delil ettik gölgeye, sonra da onu yavaş yavaş gizlice kendimize çektik, aldık” (Furkân, 45-46) âyet-i kerîmelerine işâret eylemektedir” diye açıklar.

Nitekim, Hazreti Muhammed Efendimiz bir hadîsinde, “Allah’ın, kalpleri güneşten daha parlak kulları vardır” diye buyurmaktadır.

Hasan-ı Zarîfî, insanın aslını güneşe benzetir ve aslını bulabilmesi, özündeki güneşe kavuşabilmesi için, güneşten de daha aydınlık olan mürşid-i kâmile işâret  ederek şöyle der: “Ey kabiliyetli tâlib, sen de güneşten daha aydınlıksın. Eğer sana da Allah yolunun rehberi gerekirse, güneşten daha aydınlık olan mürşid-i kâmilden yüz çevirme, onun hizmetinden uzak durma da sana rehberlik etsin.”

Bir şiirinde ne güzel seslenir bizlere Yunus Emre…

“Ey yârenler işidin! Aşk bir güneşe benzer, 

Aşık olmayan gönül, misâl-i taşa benzer. 

Taş gönülde ne biter, dilinde ağu tüter, 

Nice yumuşak söylese, sözü savaşa benzer. 

Aşkı olan gönül yanar, yumuşar muma döner, 

Taş gönüller, kararmış, sarp, katı kışa benzer. 

Ol Sultan kapısında, Hazretin tapusunda,

Aşıkların yıldızı, her dem çavuşa benzer. 

Geç ey Yunus endişeden, gerekse bu pişeden, 

Ere aşk gerek önce, sonra dervişe benzer…”

Nitekim, “İnsanı Allah’a aşktan başka hiçbir şey götüremez” diyor Hasan Dedemiz, “Her varlık bir koruyucu ister. Aşkınsa hiçbir kimseye ve hiçbir şeye ihtiyacı yoktur. Aşk ebedîdir; yıkılmaz, sönmez, karanlık kabul etmez. Daimî bir güneştir aşk. Aşk, karanlıksız, gecesiz bir gündüzdür. Gündüz bile karanlık vardır da, aşkta yoktur. Gündüz vakti bir mağarada karanlık yok mudur? Aşkın ışığına hiçbir şey engel olamaz.”

Pîrimiz Mevlâna, “Güneş doğuverince ay yarılır” diyor.

Hasan-ı Zarîfî, manevî ayın, insanın kalbi olduğunu belirterek, “Onun yarılması, kâmil mürşid olan manevî güneşe yakınlaştığında, onun kudret parmağı, içindeki insanî karanlıkları ve kötü ahlâkı çıkarıp çeşitli faydali ilimler ve ledünnî bilgiler ile doldurmak için tâlibin kalbini yarar. Göğsün yarılması, Allah’ın şu sözüyle işâret edildiği gibidir: Allah’ın, göğsünü İslâm’a açtığı, böylece Rabbinden bir nur üzere bulunan kimse…” diye buyurur. 

Abdülbâki Gölpınarlı ise, Mevlâna’nın bu beyitte, “Yaklaştı kıyâmet ve yarıldı ay ve onlar bir delil gördüler mi yüz çevirirler de sürüp giden bir büyü derler” (Kamer, 1-2) âyetlerine işâret etmekte olduğunu belirtir.

Nitekim, Enes bin Mâlik’ten rivâyet olunduğuna göre; Mekke’liler Hazreti Peygamber’den kendilerine bir mucize göstermesini istediklerinde, onlara ayın yarılmasını göstermiş ve Kureyş’liler, bu mucizeyi gördükten sonra Peygamber Efendimizi sihirbaz kabul etmişlerdir.

Hasan Dedemiz, “Hazreti Muhammed’in sadece dışına bakılırsa, bir yere varılmaz, onun dış kısmı bizler gibi görünür. Ama onun içi, yani hakiki yüzü, nur âlâ nurdur. O, hakiki yüzünü gösterirse yer gök yerinden oynar. Başta güneş, ay, yıldızlar ve bütün varlıklar ona rücû ederler. Onun yüzü bu sebeple örtülüdür” diye buyurur.

Hazreti Mevlâna’nın, 123. beyitte belirttiği üzere, “Şemseddin’in sözü gelince dördüncü kat göğün güneşi başını çekti, gizlendi.”

Abdülbâki Gölpınarlı, bununla ilgili olarak diyor ki: “Hakikat güneşi, gerçek yolcusunun gölgeye benzeyen varlığını yok eden güneştir. Mevlâna, bu beyitte Tebrizli Şemseddin’in adını anarak güneşten neyi ve kimi kastettiklerini açıklamaktadır.”

“Allah sende varlığını gösterdi, sen aşksın” der Hasan Dedemiz, “Aşk kemâle eriştiğinde, aşık güneşin altındaki gölge gibi kaybolur.”

Padişahın hastayı görmek üzere hekimi götürmesi.

102. Padişah, hastayı ve hastalığını anlatıp sonra onu hastanın yanına götürdü.

103. Hekim, hastanın yüzünü görüp, nabzını sayıp, idrarını muayene etti. Hastalığının arâzını ve sebeplerini de dinledi.

104. Dedi ki: “Öbür hekimlerin çeşitli tedavileri, tamir değil; büsbütün harâb etmişler.

105. Onlar, iç ahvâlinden haberdâr değildirler. Körlüklerinden hepsinin aklı dışarıda.”

106. Hekim, hastalığı gördü, gizli şey ona açıldı. Fakat onu gizledi ve sultana söylemedi.

107. Hastalığı safra ve sevdadan değildi. Her odunun kokusu, dumanından meydana çıkar.

108. İnlemesinden gördü ki, o gönül hastasıdır. Vücudu âfiyettedir, ama o, gönle tutulmuştur.

109. Aşıklık gönül iniltisinden belli olur, hiçbir hastalık gönül hastalığı gibi değildir.

110. Aşığın hastalığı bütün hastalıklardan ayrıdır. Aşk, Tanrı sırlarının usturlâbıdır.

111. Aşıklık, ister o cihetten olsun, ister bu cihetten… âkıbet bizim için o tarafa kılavuzdur.

112. Aşkı şerh etmek ve anlatmak için ne söylersem söyleyeyim… asıl aşka gelince o sözlerden mahcûb olurum.

113. Dilin tefsîri gerçi pek aydınlatıcıdır, fakat dile düşmeyen aşk daha aydındır.

114. Çünkü kalem, yazmada koşup durmaktadır, ama bahsine gelince; çatlar, âciz kalır.

115.  Aşkın şerhine akıl, çamura saplanmış eşek gibi yattı kaldı. Aşkı, aşıklığı yine aşk şerh etti.

Hekimler vardır insanların dış hastalıklarını, yani vücutlarında meydana gelen hastalıkları tedavi ederler; bazı hekimler de vardır onlar da insanların iç hastalıklarını, yani ruhlarında meydana gelen hastalıkları tedavi ederler; bunlar mürşid-i kâmillerdir.

Bununla ilgili olarak, Hasan Dedemizin anlattığı, Hüsâmeddin Çelebi ile Mevlâna arasında geçen bir hikâyede, mecâzî yolla anlatılmak istenen çok güzel bir mânâ vardır.

Hikâye şöyledir…

Hüsâmeddin Çelebi, anne ve babasının tek oğlu; güneş parçası gibi, o kadar güzel bir çocukmuş ki, bir gün gözünde bir arpacık çıkmış, onun güzelliğini bozmuş. O sıralarda Hüsâmeddin Çelebi, ona uygun ayın ondördü gibi bir kız ile evlenmeye hazırlanıyormuş. Babası, Hüsâmeddin’i doktorlara, din adamlarına götürmüş; ne yaptıysa şifâ bulamamış. Birisi babasına ‘Sen bu çocuğu oraya buraya gezdirdin, hiç Mevlâna’ya götürdün mü, bir de ona götür’ demiş. Babası almış Hüsâmeddin’i Mevlâna’ya götürmüş. Mevlâna Hazretleri, o sırada gül bahçesinde geziniyormuş. İşe bakın ki; Mevlâna’nın da sol gözünde bir arpacık çıkmış, onbeş gündür rahatsız ediyormuş.

Gelmişler Mevlâna’nın huzuruna, elini öpmüşler.

Mevlâna, “Nedir müşkülünüz?” diye sormuş.

Hüsâmeddin Çelebi, “Bir aydan beri gözümde bir arpacık çıktı. Hiçbir doktordan, din adamından şifâ bulamadım” diye cevap vermiş.

“İlâhi Hakk!” demiş Mevlâna, “Onbeş günden beri benim de gözümde bir arpacık peydâ oldu. Ama hiç balta kendi sapını kesebilir mi? Bir nefes edeyim de ikimizden de bu arpacıklar gitsin.”

Hazreti Mevlâna’nın keremi sonsuz; nefes etmiş, ikisinin de gözündeki arpacıklar geçmiş. 

Hüsâmeddin Çelebi, o günden sonra Mevlâna’nın yanında kalmış, onun evlâdı olmuş ve onu o kadar sevmiş ki bir an dahî yanından ayrılmamış.

Hasan Dedemiz, “Allah dostları ile birlikte yola çıkıldığı zaman umutlar artar, umutsuzluklar azalır” der, “mürşid-i kâmiller hep şefkattir; asla kırıcı konuşmazlar, daima yapıcıdırlar. Çünkü amaçları karşılarındakini kemâle erdirmektir. Ondaki güzelliği meydana çıkarmaktır. Ondaki ‘insan’ı meydana çıkarmaktır.”

Nitekim, hekim hastalığı gördü, gizli olan her şey ona açıldı. Fakat onu gizledi ve padişaha söylemedi. Halayığın hastalığı safra ve sevdadan değildi. Her odunun kokusu, dumanından meydana çıkar… Halayığın da hastalığı söylediği sözlerden, konuşmalarından meydana çıktı, anlaşıldı.

“Kişi, dilinin altında gizlidir. Tencerede ne kaynıyorsa, kapağını açtığınızda içinde ne olduğunu kokusundan anlarsınız. Bunun için tencereyi kırmaya gerek yoktur. Sarraf olan kâmil mürşid, karşısındaki kişinin nasıl biri olduğunu, kalbinin temiz mi yoksa kirli mi olduğunu, daha ağzından çıkan ilk kelimeden anlar” diye buyurur Hasan Dedemiz, “Bizler de, mademki sarraf dükkanında çalışıyoruz, toplum ne ayardadır, konuşmalarından anlarız. Fakat bizlerin önemli bir vazifesi de, onların örtülerini kaldırmadan onlara insandan söz etmektir. Böylece belki o insandan örnek alır da, bir gün gelir o da güzel bir insan olur, Hakk olur.”

“Aşk, Tanrı sırlarının usturlâbıdır” diye buyuruyor Mevlâna.

Abdülbâki Gölpınarlı da, aşk usturlâbının mânâsını verirken, “Usturlâb nasıl güneşin, yıldızların bulundukları yerleri gösterirse, aşk da mânâ güneşinin, sır yıldızlarının yerlerini bildirir” diye açıklıyor.

Aşk, kemâle erene kadar türlü hâllerden geçer. Mecâzî aşklarda çile, şüphe, hüzün, ayrılık vardır. Mecâz dediğimiz geçici aşk, Hazreti Mevlâna’nın “Mecâzî aşk bana gelmek için köprüdür” diye buyurduğu üzere bir süreçtir. 

Abdülbâki Gölpınarlı, “İrfân ehline göre aşk ikidir” diyor ve şöyle devam ediyor: “Mecâzî, yani geçici; hakiki, yani gerçek. Geçici aşk, bir güzele gönül vermek, ona vurulmaktır. İrfân ehli, geçici aşkı da mecâzî olmakla beraber birliğe hazırlık olarak kabul eder. Bu yüzden de ‘Mecâz hakikatin köprüsüdür’ demişlerdir. Geçici olan mecâzî aşk olgunlaşınca güzelden güzellere, güzellerden güzelliğe, insanlığa ve dünyaya yayılmaya başlar; böylece de sevgili, aşıkın gözünde, gönlünde bir sembol kesilir; yaratılışı, yaratılıştaki hikmetleri, kudretleri görmeye, yaratılanı sevmekten, onda fâni olmaktan, yaratanı sevmeye, onda fâni olmaya yönelir. İşte bu yöneliş, geçici aşktan gerçek aşka ulaşmaktır. Geçici aşk, burada bir köprü mâhiyetindedir. Mevlâna’nın, ’Aşıklık, ister o cihetten olsun, ister bu cihetten… âkıbet bizim için o tarafa kılavuzdur’ beyiti, bu inancı, bu mânâyı dile getirmektedir.”

Hazreti Mevlâna’ya, “Allah’ı bu kadar zikrediyorsun, meth ediyorsun, ona bir şiir söyler misin?” demişler. 

“Söylerim” demiş. “Yandım ey güzel, senin aşkına harâretine. Gayrı güzel sevmeyeceğim ey Rabbim senin aşkına.” 

Ne güzel söylemiş…

“Aşık toplumda belli olur” der Hasan Dedemiz, “benzi sarı, dudakları kuru, yüzü solgundur. Çünkü gece gündüz hep sevgilisini inleyerek onun hasretiyle erimektedir. İşte aşk budur.”

Yine Hazreti Mevlâna’ya sormuşlar “Aşkı bize söyler misin, aşk nasıldır?” 

“Aşk, Allah’ın elidir. Aşka tutulan Allah’a tutulmuştur.” 

“Peki aşkın ağzı var mıdır?” 

“Aşkın ağzı olsaydı, bu koskoca cihan, aşkın ağzında ancak bir zerre görünürdü.” Koskoca cihan aşkın ağzında küçücük kalıyor… 

“Aşkın kapısı var mıdır?”

“Aşkın kapısı olsaydı, bu âlemde padişahlık taslayanlar o kapıda ancak bekçilik yaparlardı.” Onların padişahlıkları, hükümdârlıkları aşkın karşısında geçerli değildir. Aşk, padişahları bile köle yapar, âciz bırakır.

Mevlâna’nın buyurduğu gibi… Aşkın şerhine gelince akıl, çamura saplanmış eşek gibi yatar kalır. Aşkı ve aşıklığı ancak yine aşk şerh eder.

Şiir:

“Aşk… bir padişahtır, bayrağı görünmez.

Aşk… Tanrı Kur’an’ıdır, âyetleri bilinmez.

Her aşık bu avcıdan bir ok yemiştir,

Kanlar akar durur, fakat yarası belirmez.”

Padişahın, kendisine rüyada gösterilen velî ile görüşmesi.

93. Kollarını açıp onu kucakladı, aşk gibi gönlüne aldı, canının içine çekti.

94. Elini, alnını öpmeye, oturduğu yeri, geldiği yolu sormaya başladı.

95. Sora sora odanın başköşesine kadar çekti ve dedi ki: “Nihâyet sabırla bir define buldum.

96. Ey vuslatı, her sualin cevabı! ‘Sabır genişliğin anahtarıdır’ sözünün mânâsı,

97. Ey vuslatı, her sualin cevabı! Senin yüzünden müşkül, konuşmaksızın, dedikodusuz hâllolur gider.

98. Sen, gönlümüzde olanların tercümânısın, her ayağı çamura batanın elini tutan sensin.

99. Ey seçilmiş, ey Tanrı’dan razı olmuş ve Tanrı rızasını kazanmış kişi, merhaba! Sen kaybolursan hemen kazâ gelir, fezâ daralır.

100. Sen, kavmin ulususun, sana müştâk olmayan, seni arzulamayan bayağılaşmıştır. Bundan vazgeçmezse…”

101. Ağırlama, hâl hatır sorma meclisi geçince o zâtın elini tutup hareme götürdü.

Bu beyitler, bizlere yine Mevlâna ile Şems’in buluşmalarını hatırlatıyor.

Hazreti Şems, gönlünü açacak bir mürşid bulamayınca, bir gece Allah’a, kendisine gizli velîlerinden birini göstermesi için yalvardı ve karşılık olarak başını vereceğini ahdetti. Bunun üzerine, gördüğü bir mânâ sonucunda Mevlâna’yı bulmaya yola koyuldu.

Fakat hakikatte, Şems’in Mevlâna’yı aradığı kadar, Mevlâna da Şems’i aramaktaydı.

Sonunda buluştular ve iki deniz birbirine doğru aktı. 

Mevlâna ile Şems, bir odada tam üç ay halvet ettiler. Üç ay boyunca üç simidi paylaştılar. Halvetten çıktıklarında her ikisinin de bedenleri deri ile kemik hâlini almıştı. Gönül sahibi oldukları için birbirlerine sayısız inciler döktüler, gönül sırlarını paylaştılar.

95. beyitte Mevlâna, ‘başköşe’ diye buyuruyor. Hasan Dedemiz bununla ilgili çok güzel bir hikaye anlatıyor:

“Mevlâna ile Şems’i çekemeyen halk, onları ayırmak için Mevlâna’yı bir medresenin açılışına davet ediyorlar. Mevlâna, Şems olmadan gitmek istemiyor. Şems ne kadar itirâz etse de, sonunda beraber davete icâbet edip gidiyorlar. Fakat Şems içeriye girmiyor ve medresenin dışında kaldırımda oturuyor.

Açılış yapıldıktan sonra Mevlâna’ya soruyorlar: ‘Ya Mevlâna, başköşe neresidir bir evin içinde?’

Mevlâna şu cevabı veriyor: ‘Birincisi, bir evsahibi nereye oturursa, oraya başköşe derler. İkincisi, bir ulemâ, yani bir bilgin nereye oturursa, oraya da başköşe derler. Üçüncüsü ise, Sevgili neredeyse orası başköşedir.’ Ve fırlıyor medreseden çıkıyor dışarıya, geliyor oturuyor Şems’in yanına, sarılıyor boynuna. 

Mevlâna için sevgilisinin olduğu yer başköşeymiş… Zaten bir Hakk aşığı, kalbinde sevgilisine en güzel yeri verirse, onu her şeyden üstün tutup kalbinin başköşesine oturtursa, bir gün gelir perdeler kalkar, hakikatlere sahip olur. O göz de anlar ki bu âlemde bir güneş var, onun yanında bu dünyadaki güneş bir muma döner.”

Aynı durum, padişah için de geçerli olmuştu. Rüyasında gördüğü ve sabırla gelmesini beklediği o hekim, yani velî sonunda gelince, onu evinin başköşesine kadar çekmişti.

Mevlâna, 96. beyitte, ‘sabır genişliğin anahtarıdır’ diye buyuruyor.

Hasan Dedemiz, “Bulut gülün dostu, sabır ziyânın dostudur” der, “her ibâdetin aslı sabırla başlar. Sabreden kişi gönlünden beklentileri çıkarıp, kendi akıl ve tedbirini bir kenara bırakabilirse Allah’tan razı olmuş demektir.”

Beyit:

“Sen nasıl rızıka düşkün bir aşıksan, rızık da rızık yiyene öyle düşkün bir aşıktır… Babam, sabır demir kalkandır. Tanrı, kalkana, ‘Zafer geldi çattı’ yazısını yazmıştır.”

“İki cihanın hakimi olan kâmil nsanın, yani mürşid-i kâmilin, bizi sevk ve idare edebilmesi için, bizim ona nedensiz, niçinsiz bir teslimiyetle tâbi olmamız şarttır” diye buyurur Hasan Dedemiz, “asıl tasavvuf, asıl manevî ve ilahî bilgi, işte bu teslimiyettir.” 

Hasan-ı Zarîfî, “Ey birlik sırlarının tâlibi ve ey samediyyet parıltılarına yönelen kişi! Allah dostlarının Hakk nuru olduğunu bil” diye seslenir.

Nitekim Hazreti Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şerifte, “Ben Allah’ın nurundanım. Nebîler ve velîler benim nurumdandır” diye buyurmaktadır.

Hasan-ı Zarîfî şöyle devam eder: “Evliyâ ile karşılaşan kişi, açıklamaya ihtiyaç duymadan, tüm ahiret yolundaki şüpheleri ve dinî problemlerin hepsini onlardan hâl diliyle öğrenmiş olur. Çünkü onların mârifet nurundan, tâlibin kalbine bir ışık vurur ve cehâlet karanlıklarının perdelerinden onu kurtarır, onu hikmet ve mârifetlerin kaynağı hâline getirir. Mârifet dilinin tercümânı, onların gönlünde gizli olarak bulunmaktadır… İnsanların en seçkin olanlarına müctebâ ve murtazâ denir. Onlar tâlipler üzerine yüksek himmetlerini saçtıklarında, tâlipler belâlardan emîn olur ve çeşitli fetihler elde ederler. Onlara buğz eden, düşmanlığa kalkışan kişiler ise, düşmanlıklarına son vermezlerse helâk olurlar. Sâlik ve tâliplerin yol gösterici ve önderi olan, Süleyman makâmında bulunan devrin kutbu, cihan halkının efendisidir.”

Ne güzel buyurur Pirimiz Mevlâna…

“Ümitsizlik diyârına gitme, ümitler var. Karanlığa varma güneşler var. Gönül, seni, gönül ehlinin diyârına; ten, seni su ve çamur hapsine çeker. Âgâh ol, bir gönüldeşten gönül gıdasını al, onunla gönlünü gıdalandır. Yürü, ikbâli bir ikbâl sahibinden öğren!”

Muvaffakiyetler verici Ulu Tanrı’dan muvaffakiyet ve bütün ahvâlde edebe riâyet dileyiş, edepsizlik ve terbiyesizliğin pek fenâ zararları.

78. Tanrı’dan edebe muvaffak olmayı dileyelim. Edebi olmayan kimse Tanrı’nın lütfundan mahrumdur.

79. Edebi olmayan yalnız kendine kötülük etmiş olmaz. Belki bütün dünyayı ateşe vermiş olur.

80. Alışverişsiz, dedikodusuz Tanrı sofrası gökten iniyordu.

81. Musa kavmi içinde birkaç kimse terbiyesizce “Hani sarmısak, mercimek” dediler.

82. Ondan sonra gökyüzünün sofrası, ekmeği kesildi; ekme, bel belleme, orak sallama kaldı.

83. Sonra İsa şefaat edince Hakk, yemek sofrası ve tabaklarla ganîmetler gönderdi.

84. Yine küstâhlar edebi terk ederek sofradan yemek artığını aşırdılar.

85. İsa bunlara yalvardı. “Bu devamlıdır, yeryüzünden kalkmaz.

86. Bir ulu kişinin sofrası başında kötü zanna düşmek ve hârislik etmek küfürdür” dedi.

87. O rahmet kapısı, hırslarından dolayı bu görmemiş dilencilerin yüzlerine kapandı.

88. Zekât verilmeyince yağmur bulutu gelmez, zinâdan dolayı da etrafa vebâ yayılır.

89. İçine kasavetten, gussadan ne gelirse korkusuzluktan ve küstâhlıktan gelir.

90. Kim dost yolunda pervâsızlık ederse erlerin yolunu vurucudur, nâmert odur.

91. Edepten dolayı bu felek nura gark olmuştur. Yine edepten dolayı melekler masûm ve tertemiz olmuşlardır.

92. Güneşin tutulması, küstâhlık yüzündendir. Bir melek olan Azâzil de yine küstâhlık yüzünden kapıdan sürülmüştür.

Abdülbâki Gölpınarlı, edebi ve edebi gözetmeyi, “Edeb, toplumlara, zamana, mekâna nispetle riâyet edilmesi gereken âdetlerdir ki bunları gözetmek, gözetenin mevkîni, şahsını yüceltir” diye açıklıyor.

Nitekim, Hazreti Muhammed Efendimiz, “Rabbim beni edeplendirdi ve edeplendirmesini de pek güzel bir hâle getirdi” diye buyuruyor ve yine bir başka hadîs-i şerifte edeb hakkında bizlere şöyle nasihat veriyor, “Evlâdınızı üç huyla edeplendirin: Peygamberinizin sevgisi, onun Ehlibeyt’inin sevgisi ve Kur’an okumakla. Çünkü Kur’an okuyanlar, bilenler, başka bir gölge olmayan kıyâmet gününde, peygamberler ve seçilmiş kişilerle beraber Allah’ın manevî gölgesinde gölgelenirler.”

Abdülbâki Gölpınarlı şöyle devam ediyor, “İrfân ehline göre her şey, edeple düzene girer; her şeyin bir edebi vardır. Büyüğe saygı, küçüğü esirgeyiş, kadrince hürmet, hattâ cansızlara bile sevgiyle muâmele gerektir. İbretle bakmak, hikmetle söylemek, nefse uymamak, haddini bilmek, ululanmamak, kimseye kötü muâmelede bulunmamak, gönül kırmamak, bilgiye, kudrete güvenmemek, kendini âlemin merkezi, mihveri saymamak, kendisi için değil, halk için yaşamak, kimseye yük olmamak, aksine herkesin yükünü yüklenmek, edebin başlıcalarındandır.”

Hazreti Mevlâna’ya soruyorlar, “Yâ Mevlâna, bu kadar kitap okudun, ilim tahsîl ettin; ne öğrendin?”

Mevlâna, “Haddimi bildim, adımı öğrendim” diye cevap veriyor.

“Peki neymiş adın yâ Mevlâna?”

İşte Mevlâna’nın verdiği cevap… “İnsan.”

“En güzel insan, Hazreti Muhammed Efendimizdir” diyor Hasan Dedemiz ve Hazreti Muhammed’in edebin kaynağı olduğunu ve “Edeb, nefsini tanıyıp, haddini bilmektir” diyerek, insan olmanın yüceliğine erebilmenin, Hazreti Muhammed’in huylarıyla huylanmaktan ve onun ahlâkıyla ahlâklanmaktan geçtiğini belirtiyor.

Ve yine buyuruyor ki: “Allah, tamamiyle aşktır, zâtını görmek isterseniz o da Hazreti Muhammed’dir. Edebi olmayanın, aşkı da olmaz. Edeb, aşktan alınır. Aşıkların ders gördükleri yer, yine aşktır. Onlara mânen ders veren de yüce Allah’tır. Bizler öğrenciyiz, onun aşkı da, tekrarlayıp durduğumuz bilgidir… Aşkta celâl bulunmaz. Aşk daima cemâlin zâtıdır. Aşksız hiçbir varlık yoktur. Ancak bu aşkı yerine sarfedemiyoruz, her birimiz bir yere harcıyoruz da onun için Allah’ı bulamıyoruz. Allah’tan başka her şey ölüdür. Ölüye sarfedilen aşk da ölüp bitiyor. Aşkın geldiği yeri bulsak da, aşkımızı oraya sarfetsek; o zaman aşkımız gittikçe artar, ne biter, ne de tükenir. Aşık zaten, daima yok olmak isteyen insandır. Aşkı olan, diridir; aşkı olmayan ise, ancak bir gölgedir.”

Hazreti Mevlâna, 88. beyitte, “Zekât verilmeyince yağmur bulutu gelmez, zinâdan dolayı da etrafa vebâ yayılır” diyor. 

Abdülbâki Gölpınarlı bu beyitin mânâsını şu hadîs-i şerifle açıklıyor: “Yağmur yağmadı mı, bilin ki insanlar zekâtı menetmişlerdir. Allah da katındakini onlardan menetmiştir. Vebânın yayıldığını gördünüz mü de bilin ki zinâ çoğalmıştır.”

Yağmur, rahmettir; rahmet ise, merhamet. Merhametin kaynağı, sevgidir; Allah’ın da bizlerden en çok istediği sevgidir. Sevgi, insanın içindeki güneş gibidir. Nasıl ki dünyamız güneş olmadan bir işe yaramazsa, insan da sevgisiz bir işe yaramaz.

Ne güzel buyuruyor Mevlâna… “Sevgiden acılar tatlılaşır, sevgiden bakırlar altın kesilir. Sevgiden tortulu, bulanık sular, arı duru bir hâle gelir. Sevgiden dertler şifâ bulur. Sevgiden ölüler dirilir, sevgiden padişahlar kul olur.”

Sevginin olmadığı yerde kalpler hastalanır; gamdan kasavetten kurtulamaz. Nasıl güneşin olmadığı bir dünyada yaşanmazsa, insan da sevgisiz yaşayamaz.

“Dert de sende, dermân da; hastalık da sende, şifâ da” der Hasan Dedemiz, “Sen şifâya, dermâna yönel. Bil ki neye gönül verirsen, osun sen. İnsanın her dakika kendini yenilemesi, iyiliğe, güzelliğe doğru yol alması gerek. Kendimizi güzelleştirmek için gayret sarfetmekten vazgeçmeyelim. İnsandan insana yol alalım, insana lâyık bir yaşam sürelim.”

91 ve 92. beyitlerde, “Edepten dolayı bu felek nura gark olmuştur” diye buyuruyor Mevlâna, “Yine edepten dolayı melekler masûm ve tertemiz olmuşlardır. Güneşin tutulması, küstâhlık yüzündendir. Bir melek olan Azâzil de yine küstâhlık yüzünden kapıdan sürülmüştür.”

Abdülbâki Gölpınarlı, “Güneşin tutulmasının, edebe riâyet edilmemesine bağlanması şuna işaret olsa gerektir” diyor, “Ay, dünya ile güneşin arasına girince ayın gölgesi, dünyaya düşer, güneşin bir kısmı, yahut hepsi görünmez olur; bu, ay’ın edebe riâyet etmemesi suretiyle tevcîh edilmiştir.”

Hazreti Mevlâna, güneşin tutulmasını, Hakk’ın nurunu yitirmek olduğunu şu sözleriyle açıklıyor ve soruyor bizlere… “Güneş tutulursa ne yaparsın? Ondaki o karaltıyı nasıl giderirsin? Nihâyet yine Allah tapısına yüz vurup, yâ Rabbi, o karaltıyı gider, yine nurunu ver demez misin?”

Hasan Dedemiz, “Aşk, hep hiçliktir; aşkın mâhiyeti, tamamen yokluktur… Aşksız ilmin sonu, benlik ve gurur; gururun sonucu ise azâptır…” der, “İblis’in ilk ismi Azâzil Efendi idi. Yani bedenimizdeki bütün âzâların efendisiydi. Âdem karşısında gurura kapıldı, insanı Hakk olarak görmedi, Hakk’a karşı geldi. Cenab-ı Hakk, bunun üzerine onun ismini değiştirdi, Azâzil iken, İblis ismini aldı. Bir kişi eğer çok bilgiye sahip olur ama benliğinde yaşar ve başkalarını hor hakîr görürse, onun da İblis’ten hiçbir farkı yoktur… Öte yandan, tevâzu ve edeple yoklukta durarak, Allah’ı kendinde bulan insandan da daha mukaddes bir varlık yoktur. O, her şeyin, hatta meleklerin bile üstündedir.”